Nguy hại của thuốc trừ sâu hóa học

Khoảng 1% thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) có thể ảnh hưởng đến mục tiêu, còn lại phát tán vào môi trường. Một vài thuốc BVTV rất ổn định trong môi trường. Chúng có thể tồn tại trong môi trường từ vài tháng đến vài năm. Các hợp chất này có thể tích tụ sinh học và đạt đến ngưỡng độc hại của chúng. Thật vậy, sử dụng liên tục thuốc trừ sâu sẽ làm mất sự đa dạng sinh học và hệ thống sinh thái.

Da, miệng, mắt, thở là bốn con đường phổ biến mà thuốc BVTV có thể xâm nhập vào cơ thể con người. Sự phơi nhiễm liên tục với thuốc trừ sâu đã dẫn đến nhiều loại bệnh khác nhau trên con người bao gồm: khả năng gây ung thư, gây độc cho hệ thần kinh, khả năng sinh sản, trao đổi chất và phát triển của con người. Trong 3 tháng đầu năm 2018, Việt Nam đã chi 194 triệu USD để nhập khẩu thuốc trừ sâu và nguyên liệu, trong đó nhập khẩu từ Trung Quốc chiếm tới 54,2%. Tất cả đều là thuốc trừ sâu hóa học.

Điều rất ngạc nhiên là trong khi Trung Quốc đang đẩy mạnh việc sản xuất và sử dụng các thuốc trừ sâu sinh học an toàn đối với người và gia súc, gia cầm, nhưng chúng ta lại không nhập khẩu loại sản phẩm sinh học này.

Tài liệu của Trung Quốc cho biết, thuốc trừ sâu sinh học có nguồn gốc từ thiên nhiên, thân thiện và hài hòa với thiên nhiên, việc nghiên cứu, phát triển, quảng bá và sử dụng thuốc trừ sâu sinh học phù hợp với quan điểm phát triển nông nghiệp xanh và cũng là yêu cầu tất yếu của phát triển nông nghiệp xanh. Bộ Nông nghiệp và Nông thôn Trung Quốc đề xuất tiếp tục thúc đẩy giảm thiểu thuốc trừ sâu và nâng cao hiệu quả của chúng, đồng thời ủng hộ nền văn minh sinh thái và sản xuất xanh tiết kiệm tài nguyên và thân thiện với môi trường, tạo cơ hội tốt và không gian rộng lớn cho sự phát triển của thuốc trừ sâu sinh học.

Bắt đầu từ đặc điểm của các sản phẩm khác nhau, các yêu cầu về dữ liệu đăng ký đối với thuốc trừ sâu vi sinh, thuốc trừ sâu sinh hóa và thuốc trừ sâu thực vật được xây dựng riêng. Sự hiểu biết rộng rãi về thuốc trừ sâu sinh học trong giới học thuật Trung Quốc bao gồm thuốc trừ sâu kháng sinh, chất chuyển hóa thứ cấp của vi sinh vật. Hiện tại, tổng số hoạt chất của thuốc trừ sâu vi sinh, thuốc trừ sâu sinh hóa và thuốc trừ sâu thực vật được đăng ký ở Trung Quốc đã lên tới 108 loại, chiếm 15% tổng số hoạt chất của thuốc trừ sâu, bao gồm 35 loại thuốc trừ sâu sinh hóa, 47 loại thuốc trừ sâu vi sinh vật. Tổng số có 1.495 sản phẩm, chiếm 3,6% tổng số sản phẩm đăng ký. Có 13 loại thuốc trừ sâu kháng sinh. 6 trong số 14 hoạt chất mới được phê duyệt và đăng ký trong hai năm qua là thuốc trừ sâu sinh học và tỷ lệ này đã tăng lên đáng kể. Diện tích và chất lượng sử dụng thuốc trừ sâu sinh học ở Trung Quốc đã tăng đều. Lượng thuốc trừ sâu sinh học sử dụng hàng năm (khối lượng hàng hóa) đạt khoảng 80.000 tấn, diện tích kiểm soát khoảng 400 triệu mẫu Trung Quốc, đồng thời có một lượng xuất khẩu nhất định. Theo khảo sát năm 2019, lĩnh vực sử dụng các loại thuốc trừ sâu sinh học khác nhau là thuốc trừ sâu kháng sinh, thuốc trừ sâu sinh hóa, thuốc trừ sâu thực vật và thuốc trừ sâu vi sinh vật. Đánh giá từ các đợt kiểm tra trên thị trường, tỷ lệ chất lượng sản phẩm thuốc trừ sâu sinh học đủ tiêu chuẩn đã tăng lên hàng năm. Vào năm 2020, 87 mẫu thuốc trừ sâu sinh học đã được kiểm tra ngẫu nhiên, 71 mẫu đủ tiêu chuẩn và tỷ lệ đạt là 81,6%, cao hơn 19,5 điểm phần trăm so với tỷ lệ đạt của các sản phẩm thuốc trừ sâu sinh học năm 2019 (62,1%). Mặc dù thuốc trừ sâu sinh học của Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng trong những năm gần đây, nhưng vẫn còn một khoảng cách lớn so với các nước phát triển. Lấy Hoa Kỳ làm ví dụ, có 390 hoạt chất của thuốc trừ sâu sinh học ở Hoa Kỳ, chiếm khoảng 1/3 tổng số hoạt chất và lượng sử dụng của nó chiếm 1/3 lượng thuốc trừ sâu sinh học toàn cầu. Phạm vi của thuốc trừ sâu sinh học ở Hoa Kỳ chủ yếu bao gồm thuốc trừ sâu sinh hóa, thuốc trừ sâu vi sinh vật và cây trồng kháng thuốc trừ sâu biến đổi gen (PIP). Trong số đó, có khoảng 200 loại thuốc trừ sâu sinh học, gấp 5,7 lần so với Trung Quốc; khoảng 130 loại thuốc trừ sâu vi sinh, gấp 2,7 lần so với Trung Quốc. Sau khi thực hiện các quy định mới vào năm 2017, các sản phẩm thiên địch của sâu hại như Trichogramma và ong bắp cày bụng phẳng có thể được miễn đăng ký. Hiện nay, ở Trung Quốc có nhiều loại thuốc trừ sâu thiên địch được thương mại hóa, chủ yếu được bán và sử dụng dưới dạng trứng và túi trứng diệt côn trùng, biện pháp này đã được đa số nhà sản xuất và người sử dụng hoan nghênh.

Theo dữ liệu từ các tổ chức có thẩm quyền ở nước ngoài, việc sử dụng thuốc trừ sâu sinh học trên toàn cầu sẽ vào khoảng 4,3 tỷ đô la Mỹ vào năm 2020 và sẽ tăng với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 15% trong 5 năm tới và dự kiến sẽ đạt ở Hoa Kỳ là 8,5 tỷ đô la vào năm 2025. Có thể thấy rằng thị trường thuốc trừ sâu sinh học toàn cầu trong tương lai chứa đựng những cơ hội kinh doanh to lớn.

Một câu hỏi được đặt ra là liệu chúng ta có thấy rõ tác hại của thuốc trừ sâu hóa học đối với nhân dân, nhất là nông dân hay không? Và vì sao không thay thế việc nhập khẩu thuốc trừ sâu hóa học bằng các thuốc trừ sâu sinh học?

GS NGUYỄN LÂN DŨNG