Nghệ thuật biểu diễn và câu chuyện chuyển đổi số
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ kỹ thuật số tác động đáng kể đến các lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn. Tuy nhiên, việc chuyển đổi số trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn đang gặp nhiều khó khăn do điều kiện cơ sở vật chất không đồng bộ, đầu tư xây dựng nền tảng công nghệ số còn hạn chế, phân bố còn nhỏ lẻ, chưa đáp ứng nhu cầu.
Hiệu ứng “hậu Covid”
Chuyển đổi số được hiểu là quá trình thay đổi tổng thể và toàn diện của cá nhân, tổ chức về cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất dựa trên các công nghệ số. Ngành Văn hóa nghệ thuật đã và đang trải qua quá trình chuyển đổi số sâu sắc. Ở Việt Nam, thực tế cho thấy, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến khó lường, việc xây dựng và tổ chức nhà hát truyền hình, nhà hát online trên các nền tảng công nghệ là rất cần thiết để đưa nghệ thuật chuyên nghiệp phục vụ nhân dân. Nhằm tháo gỡ những khó khăn của các đơn vị nghệ thuật và bảo đảm an toàn do ảnh hưởng của dịch bệnh, ngay từ giữa năm 2020, Cục Nghệ thuật biểu diễn đã xây dựng kênh Nghệ thuật biểu diễn Việt Nam trên YouTube và Facebook để phát trực tuyến các cuộc thi, liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quốc, các chương trình biểu diễn nghệ thuật...
Sau đại dịch Covid-19, nhờ có sự chuyển đổi số, nhiều nhà hát, đơn vị nghệ thuật đã tự tìm cho mình những hướng đi riêng, trong đó có thể kể tới những nỗ lực áp dụng công nghệ mới để dễ dàng tiếp cận khán giả, nâng cao chất lượng tác phẩm nghệ thuật của nhiều nhà hát. Nhà hát Nhạc vũ kịch (VNOB) đã bắt đầu sử dụng quét mã QR trên màn hình sân khấu trước giờ biểu diễn, từ vở Hàm lệ Minh Châu (2022), Ballet Đông Hồ (2023) để khán giả có thể tìm hiểu trước về nội dung vở diễn, các diễn viên tham gia, thứ tự các tiết mục... Nhờ vậy tiết kiệm một phần chi phí so với việc in tờ rơi, khán giả chủ động trong việc tiếp cận buổi diễn. Tích cực thay đổi, ứng dụng công nghệ và làm mới các chương trình, nhiều vở diễn của VNOB gần đây như vở nhạc kịch “Những người khốn khổ”, đã tạo ra sự đột phá trong cách thể hiện, kết hợp độc đáo giữa sân khấu tối giản và công nghệ Visual LED hiện đại, kết hợp giữa nghệ thuật thị giác với nghệ thuật trình diễn nhạc kịch, mang lại những trải nghiệm mới cho khán giả. Nhiều vở diễn đã có trailer giới thiệu trên kênh YouTube riêng của Nhà hát như vở ballet Giselle.
Ngoài ra, Nhà hát đang có kế hoạch mở rộng thêm kênh TikTok để thu hút nhiều khán giả đến với các vở diễn nghệ thuật hàn lâm chất lượng cao. Khi truy cập vào website nhahatnhacvukichvietnam.com, khán giả sẽ thấy một ô cửa sổ “chat” với VNOB hiện trên màn hình. Bất cứ mọi thắc mắc, mọi câu hỏi liên quan tới vở diễn đều được trả lời trong thời gian ngắn. Không chỉ áp dụng công nghệ trong chuyên môn, Nhà hát còn áp dụng kĩ thuật số vào công tác nhân sự, tạo kho dữ liệu số theo chủ trương của Bộ VHTTDL.
Đi tìm sự đột phá
Thực tế cho thấy việc chuyển đổi số là nhu cầu tất yếu trong mọi lĩnh vực trong đó có ngành nghệ thuật biểu diễn. Theo NSƯT Xuân Bắc - Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam, chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ sẽ thúc đẩy sự phát triển của các nhà hát. Công nghệ sẽ giúp tăng cường tương tác giữa nhà hát, nghệ sĩ với khán giả. Do đó, cần tận dụng công nghệ để nhiều người biết đến sân khấu kịch Việt Nam hơn. Thông tin về các hoạt động của nhà hát đến được với nhiều khán giả hơn. Và quan trọng nhất, nó kích thích mong muốn, khát khao đến rạp của khán giả.
Tuy nhiên, dù các chương trình nghệ thuật biểu diễn trực tuyến đã được đẩy mạnh nhưng hầu hết các đơn vị hoạt động nghệ thuật biểu diễn và nghệ sĩ đang gặp không ít khó khăn, thách thức trong việc bảo vệ bản quyền. Ở đó, việc kiểm soát vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực văn học nghệ thuật càng trở nên phức tạp. Chuyển hướng ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn gặp nhiều khó khăn do điều kiện cơ sở vật chất không đồng bộ, đầu tư xây dựng nền tảng công nghệ số còn hạn chế, phân bố còn nhỏ lẻ, chưa đáp ứng nhu cầu. Nhà hát, rạp biểu diễn đều có tuổi đời hơn nửa thế kỷ, trang thiết bị kỹ thuật nghèo nàn chưa đáp ứng được yêu cầu thích ứng với cuộc cách mạng công nghệ 4.0.
NSND Tống Toàn Thắng - Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam chia sẻ, các sản phẩm nghệ thuật online hiện nay chúng ta đưa lên mới chỉ mang tính chất tuyên truyền chứ chưa thực sự hấp dẫn. Muốn thu được tiền của khán giả thì chúng ta phải có sự đầu tư về công nghệ để có những sản phẩm nghệ thuật thích ứng với thị trường nghệ thuật hiện nay.
“Trong lúc các nhà hát chưa có phòng thu, chưa có đủ các trang thiết bị công nghệ thì rất mong cơ quan quản lý nhà nước sẽ có sự chỉ đạo để làm sao những đơn vị đã được trang bị công nghệ trong ngành hỗ trợ cho chúng tôi điều kiện chia sẻ về phòng thu, công nghệ” - ông Thắng nói.
Sân khấu online và sân khấu thực tế có nhiều sự khác nhau, đặc biệt là về cảm xúc nghệ thuật khi tiếp nhận. Hình thức diễn online chỉ đáp ứng được phần nào nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của khán giả và nhu cầu biểu diễn của người nghệ sĩ. Hình thức online sẽ làm giảm đi ít nhiều sự hứng thú, hấp dẫn của cả người diễn và người xem. Nhìn chung khán giả cho rằng nghệ thuật cần phải được thưởng thức trực tiếp thì mới cảm nhận được hết những giá trị. Đặc biệt, đối với những khán giả có tuổi, còn gặp những khó khăn trong việc tiếp cận được những tác phẩm nghệ thuật khai thác từ ứng dụng công nghệ mới.