Phải chỉ ra được trách nhiệm qua giám sát
Ngày 12/10, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021”.
Nguy cơ thiếu điện hiện hữu cả trung và dài hạn
Trình bày Báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021, ông Lê Quang Huy - Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Phó Trưởng đoàn Thường trực Đoàn giám sát cho biết, tổng cung cấp năng lượng sơ cấp của Việt Nam giai đoạn 2016-2020 có mức tăng trưởng trung bình khoảng 8,7%/năm. Tổng tiêu thụ năng lượng cuối cùng của Việt Nam giai đoạn 2016-2020 tăng bình quân 6,8%/năm. Tuy nhiên, mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đối mặt với nhiều thách thức. Các nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu dẫn đến phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn. Chỉ tiêu chủ yếu đánh giá đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia biến động theo chiều hướng bất lợi. Khả năng thiếu điện trong ngắn hạn (2024-2025), trung hạn (2025-2030) và dài hạn (2030-2050) là nguy cơ hiện hữu.
Cạnh đó, việc triển khai quy hoạch các phân ngành năng lượng còn nhiều hạn chế, bất cập, nhất là trong việc tổ chức thực hiện Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh đối với việc phát triển điện mặt trời, điện gió, thủy điện nhỏ. Cụ thể như việc phê duyệt bổ sung tổng số 168 dự án điện mặt trời với tổng công suất 14.707 MW, 123 dự án điện gió với tổng công suất 9.047 MW, phê duyệt riêng lẻ 390 dự án thủy điện nhỏ với tổng công suất 4.138 MW vào quy hoạch phát triển điện lực các cấp trong giai đoạn 2016-2020 đã gây ảnh hưởng đến việc phát điện và truyền tải điện lên hệ thống.
Về thị trường năng lượng, chính sách giá điện, giá than, giá khí, báo cáo giám sát cũng cho rằng, thị trường năng lượng cạnh tranh phát triển chưa hoàn chỉnh, chưa đồng bộ. Tiến độ hình thành thị trường điện triển khai còn chậm so với mục tiêu đề ra. Chính sách giá điện còn nhiều bất hợp lý về cơ cấu phát điện, chưa bảo đảm tính minh bạch. Các tín hiệu thị trường ở khâu phát điện chưa được phản ánh một cách đầy đủ ở giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng. Việc điều chỉnh giá điện chưa bù đắp được chi phí đầu vào và đảm bảo lợi nhuận hợp lý của doanh nghiệp; công thức tính toán, xác định biến động của các thông số đầu vào cơ bản lên giá điện chưa được hoàn thiện; cơ cấu biểu giá bán lẻ thực hiện theo Luật Điện lực chưa phù hợp với thực tế tiêu thụ điện của các nhóm khách hàng, chưa có lộ trình cụ thể để áp dụng giá điện hai thành phần.
Qua giám sát, Đoàn giám sát đề xuất cần nghiên cứu cơ chế, chính sách vận hành thị trường năng lượng cạnh tranh phù hợp với hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp theo lộ trình phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh. Điều chỉnh kịp thời giá bán lẻ điện theo biến động thực tế của thông số đầu vào, giá nguyên nhiên liệu, tỷ giá, thị trường điện, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội, đồng thời bù đắp được chi phí và lợi nhuận hợp lý để bảo toàn vốn kinh doanh của doanh nghiệp.
“Sớm luật hóa việc điều hành giá bán lẻ điện theo tinh thần xoá bỏ mọi rào cản để bảo đảm giá năng lượng minh bạch do thị trường quyết định, rút ngắn thời gian giữa các lần điều chỉnh giá điện; điều hành giá bán lẻ điện linh hoạt, bám sát diễn biến thị trường” - ông Huy nói.
Thiếu giải pháp giải quyết các tồn tại
Theo đánh giá của Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương, báo cáo dù đầy đủ nội dung nhưng thiếu các giải pháp cụ thể để giải quyết các vấn đề còn tồn tại hiện nay.
“Doanh nghiệp và người dân nói rất nhiều, có lợi ích nhóm hay không? Đoàn giám sát phải làm rõ và phát hiện, cần chỉ rõ nguyên nhân và trách nhiệm cụ thể, có đề xuất tháo gỡ như thế nào” - ông Phương lưu ý và cho rằng, báo cáo chỉ ra tình trạng thiếu điện từ ngắn tới dài hạn, vì vậy phải có giải pháp ở từng giai đoạn như thế nào? Trong đó cần lưu ý tới giải pháp trọng tâm quy hoạch tổng thể, quy hoạch phân ngành để không còn tình trạng công suất và truyền tải “đá” nhau, gây lãng phí nguồn lực.
Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh cũng cho rằng, thời gian qua xuất hiện đầu tư rất ồ ạt điện mặt trời, điện gió. Tuy nhiên, cần làm rõ về giá có công bằng giữa các doanh nghiệp hay không. Trong khi đó, theo Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh, với sự phát triển kinh tế xã hội hiện nay, nhu cầu sử dụng năng lượng sẽ ngày càng tăng nên cần phải đặt vấn đề đảm bảo năng lượng. Do đó cần phải nhấn mạnh hơn vấn đề tiết kiệm năng lượng.
Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, qua giám sát phải chỉ ra được trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, liên quan. Việc ban hành Nghị quyết cần chỉ ra những vấn đề lớn cần triển khai thực hiện trong giai đoạn tới, trong đó có chuyển đổi năng lượng công bằng, tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế, chính sách trong việc phát triển năng lượng, bổ sung các số liệu, cập nhật tình hình thực tế trong dự thảo Nghị quyết.
Chủ tịch Quốc hội lưu ý, chuyên đề giám sát phải có trọng tâm, trọng điểm và tạo ra chuyển biến gì sau giám sát. Vì thế nên tập trung nhiều vào vấn đề về an ninh năng lượng, trong đó quan trọng nhất là điện, xăng dầu và trong điện thì tập trung đánh giá sâu liên quan đến Quy hoạch điện VII.
Cho rằng báo cáo cần đề cập đến vấn đề chuyển đổi năng lượng, Chủ tịch Quốc hội đề nghị lưu ý đến một số vấn đề về điện sinh khối, lộ trình chuyển đổi điện than. Đoàn giám sát cũng cần thể hiện quan điểm về vấn đề này để Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét quyết định để bảo đảm an ninh năng lượng, chuyển đổi năng lượng phải công bằng và khả thi, đảm bảo an ninh về tài chính, các chi phí xã hội, trật tự an ninh, an toàn xã hội, vấn đề việc làm, lao động. An ninh năng lượng phải đặt lên hàng đầu, nhất là vấn đề tiết kiệm năng lượng.
Cùng ngày, Báo Điện tử VOV, Đài Tiếng nói Việt Nam phối hợp với các đơn vị liên quan, tổ chức Diễn đàn “Triển vọng ngành năng lượng Việt Nam”. Phát biểu tại đây, ĐBQH Vương Quốc Thăng - Uỷ viên chuyên trách Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, nguy cơ thiếu điện vẫn hiện hữu nếu không có các biện pháp hữu hiệu và kịp thời. Nguồn cung xăng dầu còn bị động, thiếu hụt và dễ tổn thương từ các tác động từ bên ngoài. Do đó, cần khai thác nhanh, an toàn và hiệu quả các nguồn năng lượng gió và mặt trời. Việc đẩy nhanh tiến độ đưa vào vận hành các dự án điện mặt trời với lợi điểm là xây dựng nhanh chóng trong thời gian qua là giải pháp thiết thực để góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.