Vẽ và chơi tranh Rồng
Trong 12 con giáp, nếu ngựa, gà, lợn, khỉ, rắn… đều là những con vật có thật, thậm chí gần gũi và quen thuộc với con người thì chỉ duy nhất con rồng (long) là chưa ai nhìn thấy.
Dù vậy, con vật trong truyền thuyết và tưởng tượng này lại là biểu tượng cho sức mạnh vua chúa quyền uy, đồng thời nằm trong “tứ linh” của văn hóa Việt. Nhiều họa sĩ đương đại đã thử sức vẽ rồng, vừa nối dài một thú chơi tao nhã, vừa khẳng định dấu ấn riêng của mình…
Vẽ tranh con giáp từng được nhiều họa sĩ nổi tiếng thế hệ trước thực hiện, như một thú chơi tao nhã đón Tết cổ truyền. Có thể kể đến họa sĩ Bùi Xuân Phái (1920-1988). Sinh thời, cứ Tết đến, ông lại vẽ tranh con giáp.
Thuở ấy nghèo, họa sĩ có khi vẽ tranh con giáp trên giấy báo, hoặc bìa sách… Những bức tranh con giáp của Bùi Xuân Phái cho thấy ánh nhìn hồn hậu của ông, tình cảm của ông với những người bạn mà ông dành tặng bức tranh đó để chơi xuân đón Tết.
Một trong những người thành công với mảng đề tài tranh con giáp thời trước phải nhắc đến họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm (1922-2016). Ông bắt đầu vẽ bức con giáp đầu tiên đó là con mèo, khởi phát từ bức chạm gỗ cổ “Mèo ngoạm cá” ở đình Bình Lục (Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh), những năm 1955-1956.
Sau đó, họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm dành nhiều thời gian nghiên cứu và hình thành bộ tranh với 12 con giáp. Trong số 12 con vật, họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm vẽ rồng nhiều nhất, sau đến dê, chó, gà, ngựa, hổ, mèo… và con trâu là ông vẽ ít nhất. Đa số tranh con giáp được họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm vẽ bằng chất liệu bột màu trên bìa, về sau ông vẽ trên giấy dó… Họa sĩ giữ thói quen vẽ tranh con giáp và cứ vẽ đi vẽ lại nhiều lần, chỉ có điều ông “thử” với nhiều chất liệu, kích thước khác nhau…
Từ thú chơi của các bậc tiền nhân, sau một thời gian khá im ắng, mấy năm nay chơi tranh con giáp được nối lại. Có lúc người vẽ và người chơi tranh đông vui, nhộn nhịp theo “phong trào”. Và tranh con giáp của các họa sĩ đương đại ngày nay vẽ cũng khác, tùy vào mục đích và quan niệm, các họa sĩ lựa chọn những chất liệu đa dạng, vừa hiện đại vừa truyền trống.
Các họa sĩ Phạm Viết Hồng Lam, Hoàng Phượng Vỹ, Đỗ Phấn vẫn chung thủy với chất liệu bột màu trên bìa hoặc trên giấy dó. Họa sĩ Đặng Xuân Hòa vẽ con giáp trên giấy điệp. Họa sĩ Tào Linh và Phạm An Hải thì dùng chất liệu sơn dầu trên toan.
Họa sĩ Lê Trí Dũng đa dạng hơn. Ông vẽ tranh con giáp với nhiều chất liệu: trên toan, trên bìa cứng, trên giấy điều, giấy dó, thậm chí mâm gỗ cổ…
Còn họa sĩ Công Quốc Hà vừa vẽ con giáp trên toan vừa cắt giấy tranh con giáp… Có người vẽ tranh con giáp quanh năm, nhưng đa số chỉ tập trung vào dịp cuối năm áp Tết…
Đáng vui hơn là sự đón nhận của công chúng đương đại. Nhiều người trẻ đã hình thành thú chơi tranh con giáp, mua không chỉ về treo dịp Tết mà còn tạo lập một bộ sưu tập tranh con giáp của từng họa sĩ.
Còn một số người khác, thay vì lựa chọn tranh chép bày bán nhiều ở các phố Nguyễn Thái Học, phố Hàng Trống hay vỉa hè Bà Triệu (Hà Nội) đã lựa chọn những bức tranh con giáp của các họa sĩ có tên tuổi để chơi xuân.
Và để đáp ứng được các đối tượng chơi tranh khác nhau, đa số họa sĩ đương đại cũng thường vẽ tranh con giáp kích thước nhỏ, hoặc vừa phải.
Mục đích là để có thể thi triển nhanh, mà giá cả cũng phù hợp với nhiều người trong điều kiện mới làm quen với thị trường mỹ thuật. Tất nhiên, vẫn có những họa sĩ vẽ tranh con giáp bằng chất liệu tốt nên giá tranh, dù tranh con giáp nhưng vẫn ở mức từ một đến vài ngàn đô la.
Bên cạnh đó, vẫn có những họa sĩ không mưu cầu gì ở “vụ tranh” cuối năm này, chỉ thuần túy giữ một thói quen vẽ tranh con giáp tặng bạn bè vui Tết, đón xuân.
Như họa sĩ Đỗ Phấn chẳng hạn. Vài chục năm nay, cứ dịp cuối năm ông lại dành thời gian, đi mua giấy, mua bột màu về cặm cụi vẽ vài ba chục bức, thậm chí dăm bảy chục bức tặng bạn bè. Năm nào con vật đó. Có năm ông vẽ tới tận đêm Giao thừa. Năm nay, dù sức khỏe không còn “như xưa” nhưng họa sĩ Đỗ Phấn vẫn không bỏ cuộc, ông vẫn vẽ tranh con rồng bằng bột màu trên bìa với sự điêu luyện của một họa sĩ đã có 4-5 “mùa” Tết vẽ rồng.
“Không chỉ cầu cho mưa thuận gió hòa, cuộc sống ấm no hạnh phúc mà các họa sĩ khi vẽ tranh con giáp còn mong muốn chuyển tải nhiều thông điệp ý nghĩa trong xã hội. Đồng thời, chất liệu mà các họa sĩ sử dụng để thể hiện cũng phong phú, đa dạng hơn, đáp ứng được công chúng đương đại”.
Họa sĩ Thành Chương
Hay như họa sĩ Lê Kinh Tài, ông không phải là người đeo đuổi việc vẽ tranh con giáp để phục vụ nhà sưu tập hay người chơi tranh. Ông vẽ tranh con giáp như một “nghi lễ” của người làm nghề. Hay nói cách khác, ông khai bút đầu năm bằng tranh con giáp.
Theo chia sẻ trên trang cá nhân của họa sĩ, đều đặn suốt hơn 20 năm qua, ông giữ thói quen mỗi năm vẽ 2 bức tranh con giáp, một bức vào đúng giao thừa Tết tây, và bức thứ hai đúng vào giao thừa Tết Nguyên đán. Khi vẽ tranh con giáp, ông vẽ một mạch từ giao thừa cho tới sáng, không hề nghĩ đến đẹp hay xấu.
“Bởi vào thời khắc giao thừa này, tôi vẽ trong xúc cảm như thay một lời tạ ơn nghiệp vẽ đã chọn mình”, họa sĩ tâm sự, đồng thời cho biết, năm Giáp Thìn 2024, ông sẽ về quê đón giao thừa với mẹ nên sẽ không mang họa phẩm về vẽ con giáp lần thứ 2 như mọi năm mà chỉ có duy nhất một bức tranh rồng vẽ đêm chào năm mới 2024.
Họa sĩ Tào Linh năm nay cũng dành nhiều thời gian nghiên cứu, vẽ tranh rồng. Ông xây dựng ý tưởng từ giữa năm. Cũng như năm ngoái, ông vẽ khoảng 40 bức, với cảm hứng từ những bức vẽ rồng trong tranh dân gian. Tuy nhiên, qua mỹ cảm của họa sĩ Tào Linh, con rồng hiện ra một cách sống động, vừa uy quyền vừa gần gũi…
Con rồng không chỉ biểu tượng cho sức mạnh vua chúa quyền uy mà còn gắn liền với sông nước, với ước vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, may mắn tốt lành, đại diện cho sự khởi sắc phát triển, sinh sôi nảy nở. Hình tượng rồng, vì thế, mang đến rất nhiều cảm hứng đa dạng cho giới sáng tạo, từ đậm nét văn hóa truyền thống đến phá cách, trẻ trung, hiện đại; từ hiện thực đến bán trừu tượng, biểu hiện, lập thể...
Mỗi họa sĩ, tùy từng “tạng”, tùy theo những đam mê và phong cách theo đuổi, đã vẽ rồng theo cách riêng mang tới cho công chúng yêu mỹ thuật những bức tranh con giáp chơi xuân. Quan trọng hơn, họ nối dài một thú chơi tao nhã, đồng thời cũng góp phần kiến tạo thói quen mua tranh, treo “tranh thật” cho công chúng đương đại.