'Vá' lỗ hổng 'chợ mạng'
Theo đại diện Cục Thương mại điện tử và kinh tế số (Bộ Công thương), việc lừa đảo từ livestream bán hàng trực tiếp, shop ảo gia tăng. Bán hàng trực tuyến thuận lợi cho cả người bán và người mua, nhưng đi kèm với đó là tình trạng người tiêu dùng đặt mua hàng online nhận về nhiều sản phẩm không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, gây thiệt thòi và bất an khi mua hàng qua mạng.
3 quý năm 2023 cơ quan chức năng gỡ bỏ/khóa 6.112 gian hàng trên mạng với 19.319 sản phẩm vi phạm; xử lý 676 vụ vi phạm; phạt hành chính trên 10 tỷ đồng; trị giá hàng hóa tịch thu trên 5 tỷ đồng. Điều đó là tích cực, tuy nhiên vẫn là con số quá ít ỏi với doanh thu thương mại điện tử (TMĐT) ở Việt Nam: Năm 2018 đạt 8 tỷ USD; năm 2019 đạt 10,8 tỷ USD; 11,8 tỷ USD vào năm 2020 và 16,4 tỷ USD năm 2022; 20,5 tỷ USD trong năm 2023.
Chính vì thế, việc "vá” lỗ hổng pháp lý về TMĐT, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng phải được đặt ra một cách cấp thiết.
Tới nay, chỉ cần ngồi gần máy tính hay cầm trên tay một chiếc điện thoại thông minh thì người tiêu dùng cũng có thể lướt web để đặt mua món đồ mong muốn và sau đó sẽ được giao đến tận tay. Việc đặt mua hàng online trên livestream TikTok, Facebook... ngày càng phổ biến với các mặt hàng đa dạng từ quần áo mỹ phẩm, đồ điện tử, điện thoại, máy tính... đến 1 ổ bánh mỳ cũng đều có thể mua online.
Cũng chính vì thế, tình trạng giả mạo sàn giao dịch, thương hiệu đã diễn ra. Theo lãnh đạo Cục TMĐT và kinh tế số, cùng với lợi ích cho người dân và doanh nghiệp thì mặt trái của TMĐT cũng xuất hiện, đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết. Chẳng hạn như việc vi phạm pháp luật trên website, các sàn giao dịch TMĐT và mạng xã hội khi không đăng ký, thông báo website, cung cấp sản phẩm không đảm bảo chất lượng, giả mạo doanh nghiệp khác nhằm lừa đảo khách hàng. TMĐT bùng nổ nhưng cả người mua và người bán đều thiếu kỹ năng và kinh nghiệm trong lĩnh vực này đã tạo ra những lỗ hổng cho đối tượng xấu trục lợi.
Không loại trừ cả việc nhiều đối tượng lập tài khoản người bán với thông tin giả trên sàn TMĐT, sau đó giả mạo các cửa hàng, công ty kinh doanh trên thực tế để tạo lòng tin cho khách hàng. Các đối tượng đăng bán sản phẩm có mức giá rất rẻ, kèm thêm thông tin như "giảm giá sốc," "thanh lý xả kho"... nhằm kích thích mua sắm.
Thời gian qua, cơ quan chức năng cũng đã thực hiện nhiều biện pháp “vá” lỗ hổng trong giao dịch TMĐT. “Chợ mạng” - khái niệm đã quá quen với người tiêu dùng, với cả hàm nghĩa tích cực và tiêu cực. Đáng chú ý, nhiều người cho rằng người “đi chợ mạng” là chấp nhận hàng “nhái” vì giá rẻ, trong đó có các mặt hàng thời trang, đồng hồ, điện thoại thông minh. Chính tâm lý tiêu dùng đó càng đặt ra nhiều thách thức cho các cơ quan chức năng trong quản lý. Nói như ông Trần Hữu Linh - Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường thì chống hàng giả trên TMĐT sẽ là nhiệm vụ chủ chốt của lực lượng trong vòng 3-5 năm tới.
Đã đến lúc phải coi việc rao bán hàng tràn lan trên không gian ảo cũng phải như đời thật để chủ động đấu tranh, kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm. Đặc biệt cần xây dựng hệ thống quản lý không gian mạng, hệ thống giám sát, cảnh báo nguy cơ, rủi ro và nhất là tăng chế tài xử phạt.
Việc xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật về TMĐT nhằm minh bạch thị trường cũng như bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng phải được đặt ra một cách ráo riết hơn.
Nhân đây, thiết tưởng cũng cần lưu ý các con số của chính cơ quan chức năng: Năm 2015 cả nước có 30,3 triệu người tham gia mua sắm trực tuyến. Con số này tăng lên 49,3 triệu người năm 2020; khoảng 57 triệu người năm 2022. Và hiện nay có thể ở mức 60 triệu người. Cùng đó, giá trị mua sắm trực tuyến của một người cũng gia tăng. Năm 2015, là 160 USD/người/năm. Năm 2020 đạt 240 USD và tới nay khoảng 290 USD.
Cũng tính từ năm 2015 đến nay, bình quân tăng trưởng TMĐT vào khoảng 24%/năm.
Theo khảo sát của Công ty nghiên cứu dữ liệu Metric, Việt Nam đang trở thành thị trường TMĐT lớn thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á, chỉ đứng sau Indonesia (trong khi dân số Indonesia là 273 triệu người so với 100 triệu của Việt Nam).