Kinh nghiệm qua các cuộc kiểm toán tài nguyên khoáng sảnBài 1: Nhiều tồn tại trong công tác quản lý, khai thác

Gần đây, KTNN đã tổ chức cuộc kiểm toán chuyên đề “Công tác quản lý nhà nước về TNKS giai đoạn 2017-2021” với phạm vi kiểm toán tại Bộ Tài nguyên và Môi trường (TNMT), Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, Tổng công ty công nghiệp Xi măng Việt Nam và 28 tỉnh, thành phố trên cả nước. Các phát hiện qua hoạt động kiểm toán đã chỉ rõ những bất cập, hạn chế, thiếu sót cần khắc phục trong công tác quản lý và khai thác TNKS, từ đó đưa ra các kiến nghị có giá trị thực tiễn cao.

Quy hoạch và quản lý quy hoạch thiếu đồng bộ

Đánh giá về công tác quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường và than bùn giai đoạn 2016-2020, KTNN cho biết, tỉnh Bắc Kạn không ban hành quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản theo quy định; các tỉnh Bắc Kạn, Hà Giang, Bình Định đã thực hiện điều chỉnh, bổ sung quy hoạch chưa phù hợp.

Trong khi đó, tỉnh Phú Thọ, Bình Định không thực hiện lấy ý kiến các cơ quan chuyên môn, không làm rõ các ý kiến, đề nghị của Bộ Xây dựng, Bộ TNMT trước khi ban hành Quyết định phê duyệt bổ sung quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản trên địa bàn tỉnh. Tại tỉnh Bình Định, địa phương này chưa dự báo được nhu cầu đất san lấp phục vụ cho các công trình trọng điểm. Đáng lưu ý, KTNN phát hiện diện tích cấp giấy phép khai thác khoáng sản đến năm 2020 tại tỉnh Thái Nguyên vượt nghị quyết của Chính phủ. Chưa hết, quy hoạch, cấp phép đất san lấp tại tỉnh còn chưa theo kịp nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Theo đánh giá của KTNN, việc thực hiện cấp phép thăm dò, khai thác của một số địa phương chưa đảm bảo quy định của Luật Khoáng sản; hồ sơ cấp phép chuyển nhượng chưa đảm bảo quy định; Sở TNMT chưa yêu cầu các đơn vị được cấp phép KTKS bổ sung, chỉnh sửa, làm rõ các nội dung trong thiết kế cơ sở dự án KTKS theo yêu cầu tại các báo cáo thẩm định của Sở Xây dựng trước khi trình phê duyệt đối với 9 dự án KTKS.

Bên cạnh đó, việc xác định tiền cấp quyền KTKS vẫn còn nhiều bất cập. Liên quan đến việc thực hiện đấu giá quyền thăm dò và KTKS, KTNN đã chỉ ra hàng loạt vấn đề nổi cộm như: Địa phương chậm triển khai thực hiện việc đấu giá quyền KTKS làm vật liệu xây dựng thông thường; không công khai tên tổ chức, tên loại khoáng sản và vị trí khu vực đề nghị thăm dò khoáng sản trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia và Báo Đấu thầu; đưa vào kế hoạch đấu giá quyền KTKS không thuộc quy hoạch, không phù hợp với quy hoạch...

Khai thác không tuân thủ giấy phép được cấp

Đánh giá về công tác quản lý sau cấp phép, đối với giấy phép do Bộ TNMT cấp, KTNN nêu rõ, còn đơn vị được cấp phép thăm dò không nộp, chậm nộp báo cáo định kỳ; có 71 giấy phép KTKS chậm nộp và 7 giấy phép KTKS không nộp báo cáo định kỳ hoạt động KTKS. Có 24 giấy phép không nộp và 58 giấy phép nộp chậm báo cáo thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản đã khai thác.

Đồng thời, còn 16 đơn vị với 17 giấy phép có sản lượng khai thác vượt công suất khai thác, trong đó có 13 giấy phép có sản lượng khai thác vượt công suất khai thác trên 15%, cá biệt có 5 giấy phép mà sản lượng khai thác vượt công suất khai thác tới trên 100%.

Đối với giấy phép do các địa phương cấp, KTNN phát hiện 2 địa phương bổ nhiệm giám đốc điều hành mỏ không đạt tiêu chuẩn quy định. Có giấy phép khai thác còn hiệu lực nhưng vẫn chưa thực hiện xây dựng cơ bản; mỏ chưa tiến hành khai thác nhưng chậm xây dựng cơ bản.

Một số địa phương có tình trạng đơn vị không làm thủ tục thuê đất nhưng vẫn thực hiện khai thác nhiều năm; chưa hoàn chỉnh thủ tục đất đai nhưng đã thực hiện khai thác; được cấp phép khai thác nhưng chưa hoàn thiện thủ tục giao đất, thuê đất. Thậm chí, có tỉnh đã phê duyệt tiền cấp quyền KTKS nhưng chưa tính tiền thuê đất…

Chưa kể, nhiều doanh nghiệp giấy phép đã hết hạn hoặc tạm dừng nhưng vẫn khai thác; khai thác khi chưa có thiết kế mỏ; khai thác các loại khoáng sản khác không có trong giấy phép. Có doanh nghiệp sử dụng vật liệu nổ khai thác nhưng không có sản lượng báo cáo định kỳ và kê khai thuế; nhưng lại có doanh nghiệp không sử dụng vật liệu nổ hoặc sử dụng rất ít nhưng vẫn có sản lượng khai thác lớn.

KTNN còn phát hiện tình trạng địa phương ban hành quyết định đóng cửa mỏ nhưng đơn vị chưa nộp đủ tiền ký quỹ bảo vệ môi trường; có địa phương ban hành quyết định phê duyệt đề án đóng cửa mỏ nhưng các đơn vị không thực hiện.

Thêm vào đó, có đơn vị bị thu hồi giấy phép thuộc trường hợp phải đóng cửa mỏ nhưng đơn vị chưa lập đề án và tổ chức thực hiện đóng cửa mỏ. Tuy nhiên, UBND tỉnh cũng chưa xử phạt vi phạm hành chính theo quy định. Đáng chú ý, KTNN dẫn ra con số 145 mỏ đã hết hạn giấy phép nhưng đơn vị chưa hoàn thành các thủ tục thực hiện đóng cửa mỏ…

Ngoài ra KTNN xác định, đến hết năm 2021, còn 6/11 địa phương được kiểm toán chưa thực hiện khoanh định và phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản; 8 địa phương đã phê duyệt trước thời điểm Luật Khoáng sản năm 2010 có hiệu lực nhưng chưa làm thủ tục phê duyệt lại và nhiều địa phương chậm thực hiện công tác khoanh định và phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản...

Ông Nguyễn Xuân Khải - Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành II cho biết: Qua cuộc kiểm toán, KTNN không chỉ đánh giá những kết quả đã làm được của các bộ, ngành, cơ quan Trung ương và các địa phương mà còn phân tích những bất cập, hạn chế, thiếu sót cần khắc phục trong công tác quản lý và khai thác tài TNKS, từ công tác chỉ đạo, ban hành văn bản, hướng dẫn tổ chức thực hiện đến công tác phối hợp, công tác tổ chức thực hiện, từ đó kiến nghị có giá trị thực tiễn cao để góp phần hoàn thiện hơn công tác quản lý nhà nước về TNKS.

Kết quả, phát hiện kiểm toán và kinh nghiệm tổ chức cuộc kiểm toán chuyên đề nói trên cũng đặt ra yêu cầu tìm giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán chuyên đề nói chung và chuyên đề kiểm toán quản lý nhà nước về TNKS nói riêng.

Thái Nhung