Độc đáo lễ mở cửa rừng của đồng bào Bru-Vân Kiều
Ra giêng ở nơi bìa rừng, đồng bào Bru-Vân Kiều ở xã Trường Sơn (huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình) bày biện lễ vật tổ chức lễ mở cửa rừng. Đây là nét văn hoá tín ngưỡng của đồng bào để tạ ơn thần rừng đã ban tặng nguồn sản vật; đồng thời mong muốn những chuyến đi rừng trong năm mới được thuận lợi, bình an.
Ông Hồ Đài, Trưởng bản Khe Cát (xã Trường Sơn) cho biết, lễ mở cửa rừng được đồng bào Bru-Vân Kiều tổ chức trong khoảng thời gian từ tháng Giêng đến tháng 2 âm lịch hằng năm.
Trước khi lễ hội diễn ra, người dân trong bản sẽ họp để chọn người làm chủ lễ. Ở bản Khe Cát, người luôn được chọn làm chủ lễ là già làng, nghệ nhân dân gian Hồ Ai. Ông là người lưu giữ nhiều nét văn hoá truyền thống của bản làng.
Sau đó, người chủ lễ cùng với trưởng bản triệu tập một cuộc họp để thông báo với các gia đình về thời gian, địa điểm tổ chức, đóng góp của mỗi gia đình và phân công nhiệm vụ cho mỗi người đảm nhận những công việc khác nhau như làm bàn thờ, trang trí và quét dọn xung quanh khu vực tổ chức lễ hội, nấu nướng đồ lễ…
Theo tập tục, cả bản sẽ dâng cúng một con lợn hoặc một con trâu. Mỗi gia đình trong bản, tuỳ vào điều kiện có thể góp 1 con gà hoặc 1 hũ rượu cần hay cơm nếp, nến sáp ong... Đến ngày tổ chức lễ, với trang phục truyền thống của người Bru - Vân Kiều, mọi người trong bản tập trung đông đủ tại địa điểm ở bìa rừng.
Trước khi thực hành nghi lễ, già làng Hồ Ai, các bậc cao niên và các vị khách sẽ làm lễ tẩy trần bằng nước suối. Sau khi tẩy trần, những người tham dự buổi lễ sẽ đứng trước bàn thờ để cùng chủ lễ thực hiện nghi thức cúng tế.
Bàn thờ được dựng tại một bãi đất bằng phẳng, bên cạnh dòng suối và ngay trước cửa rừng. Bàn thờ được làm bằng tre nứa, đan lát nhiều hoa văn đẹp mắt. Vật hiến sinh được đặt ở tầng dưới của bàn thờ, tầng trên bày rượu cần, cơm nếp, gạo sống, hai ngọn nến làm bằng sáp ong.
Vào thời khắc đã chọn, hai ngọn nến được thắp sáng, già làng Hồ Ai thay mặt dân bản Khe Cát cầu mong thần rừng phù hộ bản làng một năm sản xuất, trồng trọt được mùa. Năm mới làm ăn thuận lợi và xin thần rừng được “mở cửa” để người Bru-Vân Kiều được vào rừng mưu sinh, để hái cái lá, mớ rau và những lâm sản phụ.
Trong lời khấn của Hồ Ai với đại ý, mời các vị thần rừng hãy chứng giám cho lễ vật và lòng thành của đồng bào bản địa. Hãy cho phép dân bản được vào rừng, cho đôi chân của họ được dẻo dai để băng rừng lội suối, cho đôi tay được khỏe mạnh để tìm được những sợi mây về đan lát, hái được nhiều rau, măng rừng, tìm được cây thuốc dược liệu… Cầu cho thời tiết luôn thuận hoà để những chuyến đi vào rừng của bà con được thuận lợi, bình an.
Sau bài cúng, người chủ lễ sẽ thực hiện nghi lễ gieo quẻ với hình thức tung 2 đốt tre (mỗi đốt có chiều dài khoảng 2 đốt ngón tay) lên hòn đá nhỏ ở phía trước mặt. Khi 2 đốt tre văng ra đất có 2 mặt khác nhau 1 sấp 1 ngửa (mặt cật tre và mặt ruột tre) thì thần rừng đã chấp thuận. Nếu sau khi tung 2 đốt tre cùng một mặt thì người chủ lễ thực hiện lại bài cúng với lòng thành cung kính để thực hiện việc gieo quẻ...
Đồng bào Bru-Vân Kiều tin rằng, nếu không xin phép thần rừng mà tự ý vào rừng thì sẽ bị thần linh trách phạt, không hái được những quả to, không tìm được cây thuốc quý, không tìm được mây tre để đan lát… Do đó, cuộc sống của bà con sẽ khó khăn.
Ông Hoàng Trọng Đức, Chủ tịch UBND xã Trường Sơn cho biết, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025 đã tác động tích cực đến đời sống của đồng bào Bru-Vân Kiều ở địa phương. Trong đó, những hoạt động bảo tồn văn hoá của đồng bào Bru-Vân Kiều đã được địa phương và nhiều sở ngành, cá nhân tâm huyết trao truyền và gìn giữ, phát huy giá trị truyền thống văn hoá.