Chịu khó, chịu khổ, chịu áp lực để nghiên cứu khoa học

Ở số 216, Tinh hoa Việt đã giới thiệu chân dung GS.TS Hoàng Thị Thái Hòa, trong số báo này, xin giới thiệu PGS.TS Đào Việt Hà - người được đánh giá là một trong những chuyên gia kỳ cựu ngành hải dương học, được biết đến là người Việt Nam tiên phong trong nghiên cứu độc tố biển và an toàn thực phẩm của Việt Nam và khu vực Tây Thái Bình Dương.

Trước khi nói về PGS.TS Đào Việt Hà, xin được đề cập tới Giải thưởng Kovalevskaia. Đây là giải thưởng mang tên nhà nữ toán học Nga lỗi lạc thế kỷ 19 - Sophia Kovalevskaia (1850 - 1891). Giải thưởng Kovalevskaia được tổ chức thường niên nhằm tôn vinh những tập thể, cá nhân nữ khoa học có thành tích xuất sắc trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học, công nghệ. Qua 38 năm tổ chức, đã có 22 tập thể và 53 cá nhân nhà khoa học nữ xuất sắc, tiêu biểu được vinh danh.

Với hơn 30 năm nghiên cứu, đến nay, PGS.TS Đào Việt Hà đã chủ trì 6 đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước và cấp Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam; công bố 104 bài báo khoa học, trong đó có 41 bài đăng trên các tạp chí quốc tế uy tín. Ngoài ra, PGS.TS Đào Việt Hà còn là tác giả chính 1 giải pháp hữu ích, 1 sách chuyên khảo và 1 chương sách chuyên khảo song ngữ về nghiên cứu độc tố biển và an toàn thực phẩm.

Từ năm 2010 đến nay, PGS.TS Đào Việt Hà là trưởng dự án hợp tác quốc tế về sinh vật biển độc hại khu vực Tây Thái Bình Dương và là thành viên Việt Nam tích cực trong một số dự án quốc tế khác như DANIDA, JPSP, AORI...

Bà là giáo sư thỉnh giảng của trường đại học Tokyo, Nhật Bản năm 2012; là giảng viên quốc tế tại một số khóa tập huấn về độc tố biển tại Nhật Bản, Singapore, Malaysia, Bruinei, Kuwait, Indonesia, Thái Lan…, tham gia giảng dạy đại học và sau đại học tại một số trường đại học trong và ngoài nước. Các hướng nghiên cứu chủ yếu: Hóa sinh, độc tố biển, an toàn thực phẩm và môi trường biển, các chất có hoạt tính sinh học từ sinh vật biển.

Theo ghi nhận của đồng nghiệp, các đề tài khoa học của PGS.TS Đào Việt Hà chủ trì thực hiện luôn bám sát những vấn đề nổi cộm, thậm chí có phần nhức nhối của xã hội và nhu cầu đáp ứng về chất lượng hải sản trên thị trường nội địa và xuất khẩu. Bà và nhóm nghiên cứu đã từng bước giải quyết những "mảng trống" trong hướng nghiên cứu về độc tố biển và an toàn thực phẩm tại Việt Nam.

Lựa chọn cách tiếp cận bám theo những ca ngộ độc thực phẩm biển khi hoàn toàn không ai biết lý do, các kết quả nghiên cứu của chị và các đồng nghiệp là bằng chứng khoa học về bản chất, thành phần và đặc tính của độc tố trong các loài động vật biển Việt Nam.

Một trong những đề tài nghiên cứu đáng chú ý của PGS.TS Đào Việt Hà, đó là nghiên cứu độc tính của một số loài cá nóc có sản lượng cao tại vùng biển Khánh Hòa nhằm đề xuất quy trình xử lý đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm (2007-2008).

Với vai trò chủ nhiệm đề tài độc lập cấp Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, PGS.TS Đào Việt Hà đã thực hiện nghiên cứu độc tính của một số loài cá nóc có sản lượng cao tại vùng biển Khánh Hòa. Nghiên cứu đã xác định được tetrodotoxin là độc tố chính trong các loài cá nóc có nguy cơ gây ngộ độc và chứng minh sản phẩm chế biến (nước mắm) từ cá nóc độc là không an toàn. Đây chính là cơ sở khoa học tin cậy cho các cơ quan chức năng trong việc quản lý chất lượng thủy sản và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, sử dụng hợp lý nguồn lợi cá nóc tại Việt Nam.

Ngoài ra, thông tin khoa học của đề tài còn góp phần giáo dục, cảnh báo cộng đồng ngư dân trước nguy cơ ngộ độc thực phẩm, thậm chí tử vong đáng tiếc do tiêu thụ cá nóc thiếu hiểu biết.

Là nhà khoa học nữ, lại là người Việt Nam đi tiên phong trong hướng nghiên cứu về độc tố biển - một hướng nghiên cứu khó, PGS.TS Đào Việt Hà cho biết, ban đầu bà gặp khó khăn về cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu.

“Nhưng sau đó, với những cố gắng không ngừng, từng bước, hướng nghiên cứu độc tố biển tại Việt Nam được quốc tế ghi nhận, kinh nghiệm, kiến thức của chúng tôi trong lĩnh vực này đang được đánh giá cao, có giá trị tham chiếu và khẳng định quan trọng về khoa học trong đối thoại của Việt Nam tại các diễn đàn quốc tế nhằm bảo vệ quyền lợi của các mặt hàng thủy hải sản xuất khẩu và tăng cường uy tín về năng lực khoa học của Việt Nam”, PGS.TS Đào Việt Hà chia sẻ.

Kinh nghiệm, kiến thức của PGS.TS Đào Việt Hà và các đồng nghiệp trong lĩnh vực này đang được đánh giá cao, có giá trị tham chiếu và khẳng định quan trọng về khoa học trong đối thoại của Việt Nam tại các diễn đàn quốc tế nhằm bảo vệ quyền lợi của các mặt hàng thủy hải sản xuất khẩu và tăng cường uy tín về năng lực khoa học của Việt Nam.

PGS.TS Đào Việt Hà không quên được giây phút mừng rơi nước mắt khi các bác sĩ y khoa liên hệ để cảm ơn vì họ đã điều trị thành công, cứu sống nạn nhân của những ca ngộ độc thực phẩm từ động vật độc (cá nóc, cua rạn…) từ các thông tin khoa học về bản chất độc tố mà bà cung cấp. Hay những lần được nghe chính người dân ven biển nói họ đã từ bỏ thói quen ăn cá nóc từ khi họ biết rằng thịt cá nóc vẫn độc dù được nấu chín kỹ vài tiếng đồng hồ…

"Những ví dụ này chứng tỏ kết quả nghiên cứu của chúng tôi có giá trị thực tiễn, được cộng đồng ghi nhận, và đã hướng tới một cuộc sống con người Việt Nam chúng ta mạnh khỏe hơn, tốt đẹp hơn", PGS.TS Đào Việt Hà tâm sự.

Đó cũng chính động lực nuôi dưỡng đam mê, theo đuổi hướng nghiên cứu của bà và các đồng nghiệp trong bối cảnh diễn biến ngày càng phức tạp của môi trường biển và biến đổi khí hậu toàn cầu, tình trạng ngộ độc thực phẩm biển cũng trở nên phức tạp hơn, với sự xuất hiện của một số độc tố biển mà trước đó chưa được ghi nhận tại Việt Nam.

Không chỉ say mê nghiên cứu khoa học, PGS.TS Đào Việt Hà còn là nữ Viện trưởng duy nhất trong tổng số 16 Viện trưởng Viện Hải dương học từ năm 1922 đến nay. Trên cương vị này, bà đã có những định hướng và lãnh đạo đơn vị trong nghiên cứu khoa học, trong xây dựng tiềm lực, trong phát triển nguồn nhân lực trình độ cao và trong định hướng chiến lược về khoa học và công nghệ biển.

Trong vai trò Trưởng khoa Khoa học và Công nghệ biển của Học viện Khoa học và Công nghệ (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), PGS.TS Đào Việt Hà đã chỉ đạo và điều phối công tác đào tạo về khoa học và công nghệ biển cho các tỉnh, thành khu vực miền Trung, Tây Nguyên; là giáo sư thỉnh giảng của Đại học Tokyo, Nhật Bản và giảng viên thỉnh giảng của Bộ Tư lệnh Hải quân nhân dân Việt Nam...

Ngoài ra, những hoạt động quốc tế của PGS.TS Đào Việt Hà ở các cương vị Chủ tịch Ủy ban Liên Chính phủ của Việt Nam về Hải dương học, thành viên Ủy ban Pháp lý và Kỹ thuật của cơ quan Quyền lực đáy đại dương đã góp phần nâng cao hình ảnh, vị thế của Việt Nam đối với quốc tế và bảo vệ an ninh, chủ quyền và lợi ích quốc gia trên biển.

“Sau hơn 30 năm làm công tác nghiên cứu khoa học, điều mà tôi luôn tâm niệm, mỗi người để theo đuổi đam mê của mình phải chịu khó, chịu khổ, chịu áp lực từ nhiều phía.

Trăn trở nhất lớn nhất hiện nay của tôi chính là việc duy trì tính kế thừa thông qua đào tạo và làm sao để tạo được môi trường làm việc thật tốt cho thế hệ trẻ, từ đó khích lệ các nhà khoa học trẻ, đặc biệt là những nhà khoa học nữ mạnh dạn tham gia nghiên cứu đối diện và vượt qua thử thách”, PGS.TS Đào Việt Hà tâm niệm.

“

PGS.TS Đào Việt Hà sinh năm 1969 tại Hải Phòng, tốt nghiệp khoa Sinh học, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội năm 1991, nhận học vị Thạc sĩ tại ĐH Arhus, Đan Mạch năm 2001, học vị Tiến sĩ tại ĐH Tokyo, Nhật Bản năm 2009. Trước khi nhận giải thưởng Kovalevskaia, PGS.TS Đào Việt Hà đã được Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tặng Bằng khen các năm 2016, 2017 và 2022; là Chiến sĩ thi đua cấp Viện Hàn lâm 2021; được trao tặng giải thưởng “Gương mặt của năm” của Công đoàn Viên chức Việt Nam năm 2022, Bằng khen “Trí thức tiêu biểu tỉnh Khánh Hòa năm 2022 của UBND tỉnh Khánh Hòa"…

PHƯƠNG ANH