“Chạy nước rút” nâng hạng thị trường chứng khoán - Bài 2: Nỗ lực tháo gỡ rào cản

Giải quyết "nút thắt" về ký quỹ trước giao dịch

Theo các chuyên gia trong ngành, các tiêu chí định lượng không phải trở ngại lớn với Việt Nam trong chặng đường nâng hạng vì trên thị trường đã có đủ số lượng cổ phiếu đại diện. Ngược lại, nhóm tiêu chí định tính mới là rào cản chính, với vướng mắc lớn nhất liên quan đến hoạt động thanh toán bù trừ, việc chuyển giao đối ứng thanh toán (chuyển giao cổ phiếu tại thời điểm thanh toán tiền) và việc xử lý khi gặp các giao dịch thất bại.

Giải pháp cho các yêu cầu này là áp dụng mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP). Tuy nhiên, để triển khai CCP dự kiến sẽ mất thêm một khoảng thời gian do phải điều chỉnh nhiều quy định liên quan, bao gồm cả các quy định điều chỉnh hoạt động của ngân hàng lưu ký. Do vậy, trước mắt, Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán nhà nước (UBCKNN) đã đưa ra giải pháp, trong đó các công ty chứng khoán sẽ thực hiện hỗ trợ thanh toán đối với các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài (Non - Prefunding Solution - NPS).

Lãnh đạo UBCKNN cho biết, sau khi tham vấn các đối tác quốc tế và thành viên thị trường, giải pháp được đưa ra là cho phép các công ty chứng khoán có đủ năng lực được cung cấp dịch vụ không yêu cầu NĐTNN phải có đủ 100% tiền trước thời điểm đặt lệnh mua chứng khoán mà chỉ yêu cầu NĐTNN có đủ tiền trước thời điểm thành viên lưu ký phải xác nhận kết quả giao dịch và nghĩa vụ thanh toán với Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC). Trường hợp đến thời điểm quy định mà NĐTNN không có đủ tiền thì nghĩa vụ thanh toán của NĐTNN sẽ được chuyển sang công ty chứng khoán. Tuy nhiên, để đảm bảo tính khả thi và sự an toàn, cơ quan quản lý đề xuất chỉ áp dụng cho nhà đầu tư tổ chức nước ngoài.

"Giải pháp này về cơ bản nhận được sự đồng thuận và đánh giá có tính khả thi từ phía thành viên thị trường và Ngân hàng Thế giới, FTSE Russell" – lãnh đạo UBCKNN thông tin. Điều này được kỳ vọng sẽ tháo gỡ vướng mắc lớn nhất liên quan đến việc nâng hạng TTCK Việt Nam theo các tiêu chí của Tổ chức xếp hạng thị trường FTSE Russell. Giải pháp này cũng được coi là giúp cơ chế giao dịch của TTCK Việt Nam tương đồng với cơ chế giao dịch của nhiều TTCK trên thế giới.

Tuy nhiên, để thu hẹp các rủi ro có thể phát sinh cho thị trường khi triển khai dịch vụ này, UBCKNN cũng đã đề xuất một số nội dung liên quan đến đối tượng sử dụng dịch vụ và đối tượng áp dụng.

Theo đó, việc đề xuất đối tượng được thực hiện giao dịch không ký quỹ 100% áp dụng với nhà đầu tư là tổ chức nước ngoài (NĐTTCNN) mà không áp dụng đối với nhà đầu tư trong nước vẫn đảm bảo yếu tố công bằng, do hiện nay chỉ có nhà đầu tư trong nước được sử dụng dịch vụ vay tiền mua chứng khoán (vay ký quỹ - margin), trong khi NĐTNN hiện không được phép vay tiền mua chứng khoán.

Bên cạnh đó, trên thị trường hiện nay đang có khoảng 7,39 triệu tài khoản chứng khoán, trong đó số tài khoản chứng khoán của NĐTNN là 45.384 tài khoản, bao gồm 4.551 tài khoản NĐTTCNN. Mặc dù số lượng tài khoản của NĐTTCNN chỉ chiếm 10% nhưng thống kê trên HOSE trong giai đoạn từ năm 2020 đến ngày 31/12/2023, giá trị giao dịch mua/bán của NĐTTCNN luôn đạt trên 94% tổng giá trị giao dịch của toàn bộ NĐTNN. Do đó, NĐTTCNN là đối tượng chính cần giải quyết vướng mắc trong nâng hạng TTCK.

Đối tượng được cung cấp dịch vụ là những công ty chứng khoán có tình hình tài chính tốt, đáp ứng điều kiện cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán, đủ hạn mức để đáp ứng việc thanh toán cho giao dịch chứng khoán của NĐTNN sử dụng dịch vụ này trong trường hợp NĐTNN tạm thời mất khả năng thanh toán.

Để giảm thiểu rủi ro, cơ quan quản lý còn đề xuất bổ sung quy định trong trường hợp công ty chứng khoán đầu tư vượt quá hạn mức do cung cấp dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền của NĐTTCNN, công ty chứng khoán không được tiếp tục cung cấp dịch vụ nêu trên cho đến khi tuân thủ hạn mức đầu tư theo quy định pháp luật hiện hành.

Sửa đổi 4 thông tư

Hiện tại, các quy định liên quan đến giao dịch cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch; thanh toán giao dịch chứng khoán và hoạt động của công ty chứng khoán đang quy định tại Thông tư 120/2020, Thông tư 119/2020 và Thông tư 121/2020. Các quy định này hiện đang thực thi tốt, bảo đảm hoạt động giao dịch, bù trừ và thanh toán chứng khoán trên TTCK được ổn định, thông suốt. Tuy nhiên, để đáp ứng mục tiêu nâng hạng và thực hiện giải pháp nhằm khắc phục vấn đề yêu cầu ký quỹ trước giao dịch từ phía NĐTNN, UBCKNN đề xuất sửa đổi, bổ sung một số nội dung tại các văn bản trên.

Cụ thể, cơ quan quản lý sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 120 để bổ sung quy định về việc NĐTTCNN sử dụng dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền được đặt lệnh mua chứng khoán mà không cần đủ tiền trước khi đặt lệnh.

Cùng với đó, sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 119 để bổ sung quy định xử lý trường hợp NĐTTCNN sử dụng dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền mất khả năng thanh toán thì nghĩa vụ thanh toán của NĐTNN sẽ được chuyển sang công ty chứng khoán nơi nhà đầu tư đặt lệnh thông qua tài khoản tự doanh của công ty chứng khoán.

Bên cạnh đó, sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 121 để bổ sung quy định về hoạt động và trách nhiệm của công ty chứng khoán trong việc giao dịch, thanh toán giao dịch chứng khoán của NĐTNN trong trường hợp công ty chứng khoán được cung cấp dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền, cũng như quy định về việc áp dụng hạn mức đầu tư của công ty chứng khoán khi thực hiện dịch vụ này.

Ngoài ra, sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 96/2020 để bổ sung quy định miễn trừ trách nhiệm công bố thông tin trước giao dịch của người nội bộ, người có liên quan của người nội bộ là công ty chứng khoán khi công ty thực hiện nghĩa vụ thanh toán đối với giao dịch NĐTNN sử dụng dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền bị mất khả năng thanh toán.

Các công ty chứng khoán phải nâng cao năng lực tài chính

Ông Nguyễn Khắc Hải - Giám đốc Khối phụ trách Luật và kiểm soát tuân thủ Công ty CP Chứng khoán SSI cho rằng, tại Việt Nam, phần lớn các công ty chứng khoán đều có kế hoạch tăng vốn trong năm 2024 và 2025, là bước chuẩn bị cho cuộc chơi nâng hạng.

Theo ông Hải, để tham gia cung cấp dịch vụ không yêu cầu NĐTNN phải có đủ 100% tiền trước giao dịch, đòi hỏi các công ty chứng khoán cần phải tự hoàn thiện nhằm đáp ứng yêu cầu về năng lực tài chính và quản trị rủi ro. Nâng cao năng lực tài chính đồng nghĩa với việc các công ty chứng khoán cần phải tăng vốn, bởi với dự kiến trong bối cảnh thị trường như hiện tại, khi thị trường được FTSE chính thức nâng hạng thì gần như ngay lập tức sẽ có 1,6 tỷ USD vào thị trường Việt Nam từ các quỹ ETF bị động; đồng thời, vốn từ các quỹ đầu tư chủ động cũng sẽ vào gấp 4 - 5 lần hiện tại.

Ông Hải khuyến nghị, các công ty chứng khoán cần xây dựng và vận hành hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả, từ đó giúp đánh giá được năng lực của nhà đầu tư, vừa bảo vệ cho chính doanh nghiệp mình, vừa bảo vệ sự an toàn cho thị trường chung.

Còn bà Vũ Thị Chân Phương - Chủ tịch UBCKNN thì cho rằng, việc nâng hạng TTCK phụ thuộc vào sự đánh giá khách quan của các tổ chức xếp hạng quốc tế thông qua trải nghiệm thực tế của các NĐTNN. Do vậy, bên cạnh sự nỗ lực cao nhất của cơ quan quản lý, cần sự chung sức của các thành viên thị trường trong cung cấp dịch vụ, các công ty niêm yết, đặc biệt là các tổ chức niêm yết lớn trong vấn đề công bố thông tin minh bạch, công bố thông tin bằng tiếng Anh, quản trị công ty theo thông lệ tốt…

“

Trong buổi làm việc giữa Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán nhà nước với bà Abigail Ng - Giám đốc điều hành cấp cao thuộc Ban chính sách thị trường và Người tiêu dùng – Cơ quan quản lý tiền tệ Singapore (MAS), cùng một số đại diện của MAS và Sở giao dịch chứng khoán Singapore (SGX) vừa diễn ra mới đây, bà Abigail Ng đánh giá cao những chính sách mà các cơ quan quản lý Việt Nam đã triển khai trong thời gian qua nhằm sớm đạt mục tiêu nâng hạng TTCK Việt Nam.
Bà Abigail Ng cho biết MAS và SGX luôn sẵn sàng hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm quản lý TTCK cho UBCKNN, các Sở giao dịch chứng khoán của Việt Nam. Đồng thời bày tỏ mong muốn hai bên sẽ tăng cường quan hệ hợp tác trong thời gian tới và MAS sẽ hỗ trợ kết nối, giới thiệu thông tin về TTCK Việt Nam với các đối tác, doanh nghiệp tại Singapore.

(Còn nữa)

H.Hương