Dịch bệnh X: Mối đe dọa trong tương lai
Ngay sau đại dịch Covid-19, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã cảnh báo các nước trên thế giới chuẩn bị ứng phó với một đại dịch mới tiềm ẩn, gọi là "Dịch bệnh X". Vậy bệnh X là gì?
Bệnh X không phải một bệnh cụ thể. Các nhà khoa học dùng chữ cái X để chỉ loại virus, vi khuẩn hoặc nấm tiềm ẩn, tương tự Covid-19, có thể gây ra đại dịch trong tương lai.
WHO đã sử dụng thuật ngữ này lần đầu vào năm 2018. Đến năm 2022, tổ chức đã tập hợp hơn 300 nhà khoa học, xem xét 25 họ virus, vi khuẩn nhằm lập ra danh sách các mầm bệnh có khả năng tàn phá thế giới, cần nghiên cứu thêm. Dịch bệnh X nằm trong danh sách đó.
Theo WHO, “dịch bệnh X” là khái niệm "thể hiện đại dịch quốc tế nghiêm trọng có thể xảy ra bất cứ lúc nào". Tổng giám đốc WHO Tedros Ghebreyesus nói, Covid-19 có thể được coi là dịch bệnh X đầu tiên, các nhà khoa học và giới chuyên gia đang tích cực đúc kết kinh nghiệm từ nó.
Theo tiến sĩ Tushar Tayal, chuyên gia tư vấn nội khoa Bệnh viện CK Birla, việc dán nhãn mối đe dọa tiềm ẩn là X nhằm ưu tiên chuẩn bị đối phó với một dịch bệnh chưa có vaccine, thuốc điều trị, có thể để lại hậu quả nghiêm trọng.
Với thắc mắc dịch bệnh X có thể bắt nguồn từ đâu?, theo tiến sĩ Amesh Adalja, Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins, dịch bệnh X có thể bắt nguồn từ loại virus đường hô hấp, lây lan từ động vật, truyền sang người. "Đó là loài dơi như Covid-19, hoặc loài chim như cúm gia cầm, thậm chí virus từ gia súc như lợn. Đường truyền có khả năng nhất là từ động vật sang người", ông Amesh nói.
Tiến sĩ Tayal cho rằng các nước nên đặc biệt chú ý đến virus corona nói chung. Đây là một phân nhóm virus lớn, gây ra nhiều dịch bệnh nguy hiểm trước Covid-19 như SARS và MERS. Tuy nhiên hai loại virus này sẽ khó trỗi dậy trong tương lai, vì phần đông dân số thế giới đã có miễn dịch.
Việc đưa bệnh X vào danh sách ưu tiên của WHO đồng nghĩa với việc các quan chức y tế tin rằng có mối đe dọa về một mầm bệnh chưa được biết đến (hoặc bị lãng quên từ lâu) gây ra dịch bệnh quốc tế nghiêm trọng trong tương lai.
Theo WHO, trên toàn thế giới, số lượng mầm bệnh tiềm tàng rất lớn, trong khi nguồn lực dành cho nghiên cứu và phát triển vaccine, thuốc còn hạn chế.
Mới đây, WHO và Liên minh Đổi mới phòng ngừa dịch bệnh (CEPI) đã kêu gọi nghiên cứu hợp tác trên toàn cầu để chuẩn bị cho các đại dịch tiềm tàng.
Theo WHO, khung khoa học về công tác chuẩn bị nghiên cứu dịch bệnh và đại dịch sẽ giúp định hướng và phối hợp nghiên cứu về toàn bộ các họ mầm bệnh, một chiến lược nhằm tăng cường khả năng ứng phó nhanh chóng của thế giới với các biến thể không lường trước, đối với các mầm bệnh mới nổi, sự lan truyền từ động vật sang người và các mối đe dọa chưa biết được gọi là mầm bệnh X.
WHO nhận định: "Thực tế nhiều năm qua cho thấy, đại dịch tiếp theo là vấn đề thời gian, không phải là có hay không". Do đó, các nước cần sự kết hợp giữa khoa học và quyết tâm để cùng nhau chuẩn bị cho đại dịch tiếp theo. Việc nâng cao kiến thức về nhiều tác nhân gây bệnh là dự án toàn cầu đòi hỏi sự tham gia của các nhà khoa học từ mọi quốc gia.
Để tạo điều kiện thuận lợi cho việc này, WHO đang thu hút các viện nghiên cứu trên toàn thế giới thành lập một liên đoàn nghiên cứu mở hợp tác cho mỗi họ mầm bệnh. Các liên đoàn này sẽ có sự tham gia của các nhà nghiên cứu, nhà phát triển, nhà tài trợ, nhà quản lý, chuyên gia… với mục đích thúc đẩy sự hợp tác nghiên cứu lớn hơn và sự tham gia công bằng, đặc biệt là từ những nơi mà các tác nhân gây bệnh được biết đến hoặc có khả năng lưu hành cao.
Theo tiến sĩ Pavithra Venkatagopalan, nhà vi trùng học, chuyên gia về virus corona tại Bệnh viện Madras Next Gen, con người không thể loại bỏ hoàn toàn các bệnh truyền nhiễm khỏi xã hội, bởi virus không ngừng tiến hóa. Tuyên bố "dịch bệnh X nguy hiểm hơn Covid-19 khoảng 20 lần" của WHO nhằm nhấn mạnh tác động tiềm ẩn, cả về tốc độ lây nhiễm và số người mắc của mầm bệnh mới.