Thảm họa thiên nhiên định hình các đô thị tương lai
Có một thực tế là phục hồi sau thảm họa có thể trở thành lĩnh vực tăng trưởng trong tương lai gần, khi các sự kiện khí hậu diễn ra ngày một dày đặc.
Tương lai của công cuộc tái thiết sau thảm họa đối với các thành phố trên thế giới có thể diễn ra thông qua đô thị cổ Antakya của Thổ Nhĩ Kỳ. Thành phố Antakya đã bị tàn phá vào năm ngoái khi trận động đất mạnh nhất trong hơn 8 thập kỷ tấn công Thổ Nhĩ Kỳ. Nhóm chuyên gia đứng sau một kế hoạch tổng thể để tái thiết thành phố hy vọng nó sẽ trở thành mô hình toàn cầu về việc đổi mới các đô thị trung tâm đã phải chịu đựng tổn thương do sự tàn phá trên diện rộng.
Đây có khả năng là một lĩnh vực tăng trưởng trong những năm tới. Các cuộc chiến ở Ukraine và Trung Đông sẽ đòi hỏi phải có kế hoạch tái thiết quy mô lớn ở một số giai đoạn khi những thành phố như Mariupol và Gaza bị tàn phá. Trong khi đó, 2 cơn bão Helene và Milton vừa đổ bộ vào Florida (Mỹ) là lời nhắc nhở về tổn thất kinh tế trước các thảm họa thiên nhiên, với mức thiệt hại và tổn thất ước tính lên tới 100 tỷ USD.
Về lâu dài, cuộc khủng hoảng khí hậu đang làm gia tăng nguy cơ nhiều đô thị sẽ trở nên không thể sống được khi nhiệt độ tăng cao làm gia tăng tác động của các sự kiện như bão và cháy rừng.
Trận động đất tháng 2/2023 đã phá hủy khoảng 80% các tòa nhà ở Antakya, khiến hàng trăm nghìn người dân trong thành phố và khu vực xung quanh phải sống trong những nơi trú ẩn tạm thời được làm từ các container và lều bạt. Thành phố này là thủ phủ của tỉnh Hatay, một phần của Đông Nam Thổ Nhĩ Kỳ nằm giữa biên giới Syria và Địa Trung Hải. Đây là một trong những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong trận động đất, khiến hơn 50.000 người ở Thổ Nhĩ Kỳ thiệt mạng. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ ước tính thiệt hại lên tới hơn 100 tỷ USD, tương đương khoảng 9% tổng sản phẩm quốc nội của nước này.
Hội đồng thiết kế Turkiye - một tổ chức phi chính phủ được thành lập vào năm 2016, đã tập hợp một nhóm hơn 30 chuyên gia quốc tế thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để làm việc trong dự án tái thiết, bao gồm các kiến trúc sư của Foster + Partners, Bjarke Ingels Group, hay BIG của Anh.
Tầm nhìn phục hồi được Foster + Partners công bố vào mùa hè này bao gồm các tính năng được thiết kế để tăng cường khả năng phục hồi của thành phố, như việc tạo ra các vùng đệm xanh xung quanh sông Asi và các tuyến đường thủy khác để di dời các tòa nhà ra khỏi những khu vực dễ bị động đất hơn. Điều này sẽ có tác dụng thứ cấp là bảo vệ chống lại lũ lụt, vì các khu vực xanh tạo ra nhiều cơ hội hơn để nước chảy đi. Thành phố được quy hoạch theo hệ thống khối đô thị, mỗi quận đều có phố chính, trường học, vườn công cộng và sân riêng.
Theo ông Furkan Demirci - Chủ tịch Hội đồng Thiết kế Turkiye, sau khi tái thiết, thành phố sẽ có không gian xanh nhiều gấp 3 lần và không gian công cộng nhiều gấp đôi. Đồng thời, chiều cao trung bình của các công trình sẽ giảm xuống còn 5 tầng chứ không còn là 6 tầng như trước khi trận động đất xảy ra, trong khi vẫn cung cấp cùng số lượng đơn vị nhà ở. Các tòa nhà nhỏ gọn hơn và mạng lưới giao thông được cải thiện sẽ cung cấp các tuyến đường thoát hiểm dễ dàng hơn trong trường hợp xảy ra thảm họa trong tương lai.
Ông Demirci cho rằng, rõ ràng là có sự đánh đổi phức tạp giữa nhu cầu về tốc độ, hiệu quả và sự nhạy cảm với động lực xã hội vô hình của cộng đồng địa phương. Điều đó thậm chí còn khó khăn hơn ở một nơi có ý nghĩa lịch sử, văn hóa và tôn giáo như Antakya - một trong những thành phố lớn nhất trong đế chế Seleucid, La Mã và Byzantine, cũng như là một trạm trung chuyển quan trọng trên tuyến đường thương mại con đường tơ lụa nối liền châu Âu với châu Á.
“Các tòa nhà chung cư có thể được dựng lên trong vài tháng nhưng kết quả có thể chỉ là một ký túc xá khổng lồ, không có thương mại hay văn hóa và là nơi mọi người không muốn sống. Ngược lại, hoạt động của con người có thể nhanh chóng tái khẳng định ngay cả trong các cộng đồng bị tàn phá, với các cửa hàng mọc lên giữa đống đổ nát và các thành phố container của Hatay” - ông Demirci cho biết.
Các nhà quy hoạch đã dựa trên kinh nghiệm của các dự án tái thiết sau động đất trước đây, đặc biệt chú ý đến Nhật Bản - quốc gia nhấn mạnh vào việc thu hút sự ủng hộ của các bên liên quan tại địa phương trong nỗ lực phục hồi cộng đồng sau thảm họa năm 2011. Họ đã tuyển dụng các kỹ sư địa phương và các chuyên gia khác trong số gần 1.000 người để làm việc về tái thiết, đồng thời tổ chức các cuộc họp và hội thảo công khai để xây dựng sự đồng thuận. Ông Demirci cho biết, sự minh bạch này đã mang lại cho dự án Antakya mức độ ủng hộ cao của địa phương.
Tuy nhiên, theo ông Demirci, giai đoạn thiết kế chỉ là bước đầu tiên. Việc thi công sẽ mang lại những thách thức riêng cho một dự án dự kiến sẽ mất 10 năm để hoàn thành. Ông Demirci cho rằng, tiến độ đổi mới của Antakya cần được theo dõi, nhưng dù tiến triển thế nào thì cũng sẽ có những bài học cần được rút ra.
Theo ông Demirci, phục hồi sau thảm họa là một vấn đề lớn nhưng không ai tập trung vào nó. “Các thành phố hậu thảm họa” nghe có vẻ như là một chủ đề thích hợp nhưng không phải vậy. Chúng ta đang sống trong một thế giới của thảm họa và nhiều xung đột. “Cuộc khủng hoảng khí hậu sẽ xóa sổ các thành phố, vì vậy, chúng ta cần phải học cách xây dựng lại các thành phố của mình” - ông Demirci nói.