Tìm 'vị ngọt' cho hạt muối
Thời gian qua, nghề muối phải đối mặt với nhiều khó khăn, thăng trầm, thu nhập của bà con diêm dân còn bấp bênh, sản phẩm tiêu thụ không ổn định, trong khi sản xuất phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện thời tiết. Làm sao để hàng chục nghìn diêm dân có thể “sống khỏe” với nghề là bài toán cần sớm tìm được lời giải.
Chật vật nghề “ăn nắng, uống gió”
Gắn bó với nghề làm muối đã quá nửa đời người, ông Hồ Văn Năm, diêm dân xã Long Điền Đông, huyện Đông Hải tỉnh Bạc Liêu cho biết, vụ muối này, gia đình ông sản xuất khoảng 1ha. Năm nay thời tiết thuận lợi, mưa cắt sớm, nắng to nên quá trình sản xuất muối cũng sớm hơn, năng suất đạt khá. Giá 1kg muối ngay sau khi thu hoạch tại cánh đồng trung bình ở mức 1.300 đồng/kg muối trắng và khoảng 1.000 đồng/kg muối đen. Mức giá này có giảm so với đầu vụ.
“Bà con diêm dân chỉ mong giá cả, đầu ra ổn định để yên tâm sản xuất chứ nghề làm muối vất vả quanh năm, giờ giá cả lại bấp bênh thì diêm dân nhọc nhằn lắm” - ông Năm chia sẻ.
Ông Trần Văn Công (ở xã Điền Hải, huyện Đông Hải) cũng phân trần, nghề làm muối vất vả trăm bề, thế nhưng nghịch lý là năm được mùa thì mất giá, năm được giá thì thời tiết lại bất lợi, nắng ít, mưa nhiều, giá thấp lại thua lỗ. “Để sản xuất muối trắng, người dân phải đầu tư khoảng 60 triệu đồng/1.000m2 chi phí lót bạt, chưa kể xăng dầu bơm nước mặn vào ruộng muối, thuê mướn công nhân làm bờ bao, san bằng mặt ruộng, đến khi thu hoạch còn phải thuê công nhân cào, khuân vác với giá 5.000 đồng/giạ. Với mức giá hiện tại, sau khi trừ các khoản chi phí, tính ra cả ngày làm quần quật trên cánh đồng dưới cái nắng nóng khắc nghiệt diêm dân cũng chỉ thu được từ 120.000 - 130.000 đồng/người” - ông Công tính toán.
Theo ông Trần Văn Thưa - Chủ tịch Hội đồng quản trị Hợp tác xã HTX Dịch vụ nuôi trồng thủy sản và diêm nghiệp Doanh Điền, sản xuất muối còn nhỏ lẻ, manh mún, sản xuất muối sạch phát triển chậm, năng suất thấp, giá bán bấp bênh, nhiều hộ diêm dân có xu hướng chuyển đổi sang nghề khác. Việc mua bán muối thường được thực hiện tại đồng muối của hợp tác xã, nhưng giao thông không thuận tiện cho việc sử dụng các xe có tải trọng lớn để vào ruộng muối vận chuyển.
“Đời sống của diêm dân vốn dĩ khó khăn, nên sau mỗi vụ thu hoạch ai cũng trông chờ vào tiền bán muối vậy mà còn bị tư thương ép giá, họ không có vốn dự trữ để giữ hàng chờ giá lên. Đối với HTX Doanh Điền khó khăn đang gặp phải là thiếu vốn để mở rộng sản xuất, chưa có hợp đồng liên kết tiêu thụ ổn định và chưa có nhà kho để dự trữ muối” - ông Thưa nêu thực tế.
Chủ tịch UBND huyện Đông Hải Trần Tuấn Kiệt thông tin, huyện Đông Hải là địa phương có diện tích muối lớn nhất tỉnh Bạc Liêu với 1.280ha. “Nghề làm muối thường được ví là "ăn nắng, uống gió", mỗi hạt muối là kết tinh từ mồ hôi, hơi biển và khát vọng của mỗi người dân. Bao đời nay diêm dân dù có vất vả nhưng họ vẫn gắn bó với hạt muối. Sản xuất muối tại Bạc Liêu hiện nay chủ yếu vẫn theo phương pháp phơi nước, còn phụ thuộc nhiều vào thời tiết nên số ngày nắng và mưa trong năm nhiều hay ít là điều kiện quyết định đến sản lượng, chất lượng muối" - ông Kiệt nói.
Cần có hướng đi mới
PGS.TS Dương Văn Tài - Công ty CP thiết bị chuyên dùng Việt Nam cho biết, kết quả điều tra khảo sát một số địa phương có diện tích sản xuất muối lớn như tỉnh Bạc Liêu, Bến Tre, Bình Thuận cho thấy, công nghệ sản xuất muối hiện nay theo truyền thống, lao động thủ công nặng nhọc, các khâu sản xuất như khâu làm đất tạo sân phơi kết tinh... chủ yếu sử dụng sức người khiến năng suất thấp.
Theo ông Tài, ở một số nước đã áp dụng cơ giới hóa trong sản xuất muối, từ đó cho năng suất cao, giá thành sản xuất thấp. Do vậy việc áp dụng các thiết bị cơ giới hóa vào trong sản xuất muối cho phù hợp với điều kiện và qui mô sản xuất ở Việt Nam là rất cần thiết.
Theo giới chuyên gia trong ngành, cần khơi dậy tiềm năng và phát triển ngành muối theo định hướng đa dạng hóa sản phẩm theo vùng miền, nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng của muối thông qua cải thiện năng lực chế biến, bảo quản; tích hợp đa giá trị gắn với bảo tồn phát triển nghề muối truyền thống và du lịch nông nghiệp, nông thôn.
Ở góc độ của người làm du lịch, TS Ngô Kiều Oanh - chuyên gia du lịch cho rằng, xây dựng một mô hình trải nghiệm nghề làm muối để du khách tham quan, nghe thật thú vị nhưng đây là một kế hoạch đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa các nhà: nhà khoa học, nhà làm du lịch và tất nhiên phải có sự góp mặt của diêm dân... Cho đến thời điểm hiện tại chưa có mô hình du lịch muối tại Bạc Liêu cho dù Bạc Liêu là địa phương duy nhất trong cả nước được nhận bằng Di sản nghề làm muối thủ công truyền thống.
“Mô hình trải nghiệm nghề làm muối sẽ được gắn kết với du lịch sinh thái và những cánh đồng điện gió thành một chuỗi du lịch sinh thái, du khách vừa được thưởng lãm cảnh quan và trải nghiệm nghề truyền thống độc đáo, được vào vai diêm dân để hiểu thêm nghề mang giá trị di sản quốc gia. Bởi vậy rất cần sớm triển khai mô hình này” - bà Oanh nêu quan điểm.
Trong “Đề án phát triển ngành muối giai đoạn 2021 – 2030” theo Quyết định số 1325/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu, ngành nông nghiệp và môi trường, các địa phương cần quan tâm đến xây dựng các quy hoạch, kế hoạch đất bảo vệ đất sản xuất muối, hạn chế tình trạng suy giảm diện tích làm muối ở địa phương mình. Có kế hoạch hỗ trợ nâng cấp hạ tầng thủy lợi, hạ tầng sản xuất, chế biến và thương mại ở các vùng sản xuất muối có nhiều tiềm năng; hỗ trợ ứng dụng khoa học công nghệ, đào tạo nghề nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng, nâng tầm giá trị hạt muối. Gắn phát triển nghề muối với việc phát triển văn hóa, du lịch, bảo tồn nghề và làng nghề muối truyền thống.
Theo ông Ngô Nguyên Phong – Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bạc Liêu, thời gian qua, cùng với việc tiếp tục đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng cánh đồng muối trên địa bàn tỉnh đồng bộ với cơ sở hạ tầng hiện hữu của địa phương, đáp ứng yêu cầu tổ chức sản xuất, vận chuyển, lưu thông, tiêu thụ sản phẩm, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất muối, các dịch vụ mới trong lĩnh vực sản xuất muối cũng phát triển khá mạnh mẽ gắn với du lịch.
“Bạc Liêu duy trì diện tích sản xuất muối theo phương pháp truyền thống tại các khu vực làng nghề sản xuất muối truyền thống trên địa bàn huyện Đông Hải, làng du lịch muối thông minh tại huyện Hòa Bình... để phát triển nghề gắn với du lịch nông thôn, góp phần bảo tồn và phát triển nghề sản xuất muối truyền thống của địa phương, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, nghề làm muối Bạc Liêu, giúp diêm dân gắn bó hơn và làm giàu từ nghề muối” – ông Phong cho biết.
Phát biểu tại lễ khai mạc Festival Nghề muối Việt Nam - Bạc Liêu năm 2025, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, hạt muối tuy nhỏ bé nhưng chứa đựng sức sống mãnh liệt của đất trời và con người Việt Nam. Festival Nghề muối Việt Nam - Bạc Liêu 2025 là lời hứa của Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đến bà con diêm dân, cùng nhau nỗ lực để đưa hạt muối vươn xa, để nghề muối không chỉ là di sản mà còn là cơ sở phát triển kinh tế, văn hóa, du lịch trong thời đại mới. “Sau kỳ Festival này, nghề muối Bạc Liêu nói riêng và nghề muối Việt Nam nói chung sẽ có một bước chuyển mình để có một kỷ nguyên phát triển mới, kỷ nguyên mà nghề làm muối không phải gắn với suy nghĩ là nghề vất vả nhất, nghề có thu nhập kém nhất mà sẽ chuyển sang là diêm dân có thể sống và làm giàu từ nghề muối…” - Phó Thủ tướng nhấn mạnh.
Festival Nghề muối Việt Nam - Bạc Liêu năm 2025 đang diễn ra trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu, sự kiện này không chỉ góp phần tôn vinh nghề muối mà còn là diễn đàn quan trọng để các nhà quản lý, doanh nghiệp, nhà khoa học và diêm dân cùng nhau thảo luận, tìm ra hướng đi mới cho ngành muối Việt Nam. Kỳ vọng với quyết tâm của toàn ngành và sự đồng hành của các địa phương, ngành muối Việt Nam sẽ phát triển mạnh mẽ, nâng cao giá trị, góp phần bảo vệ sinh kế của diêm dân và thúc đẩy kinh tế - xã hội của đất nước.