Cẩn trọng với bệnh đậu mùa khỉ
Trong bối cảnh số ca mắc tiếp tục gia tăng và dịch bệnh lan rộng về mặt địa lý, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vẫn quyết định duy trì tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với bệnh đậu mùa khỉ. Đậu mùa khỉ là dịch bệnh mới ghi nhận tại Việt Nam vài năm nay và mầm bệnh đã xâm nhập trong cộng đồng.
Số ca mắc gia tăng phức tạp
Bệnh đậu mùa khỉ đã xuất hiện ở một số quốc gia châu Phi kể từ năm 1970. Từ tháng 7/2022 đến tháng 5/2023 WHO tuyên bố tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu (PHEIC) với dịch bệnh đậu mùa khỉ. Đây là mức cảnh báo cao nhất mà WHO đưa ra đối với một dịch bệnh do Tổng Giám đốc WHO ban bố sau khi tham khảo ý kiến của hội đồng chuyên gia độc lập. Đến ngày 14/8/2024, WHO tiếp tục ban bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu do bệnh đậu mùa khỉ bùng phát ở các nước châu Phi.
Theo các chuyên gia y tế, đậu mùa khỉ là bệnh do virus lây lan qua tiếp xúc gần và thường biểu hiện nhẹ, nhưng có thể gây tử vong. Virus đậu mùa khỉ gây ra các triệu chứng giống cúm, gây tổn thương da và có thể lây nhiễm qua tiếp xúc gần. Thông thường bệnh ở thể nhẹ, tuy nhiên vẫn có nguy cơ gây tử vong hay dẫn tới biến chứng nghiêm trọng đối với nhiều trường hợp, đặc biệt là trẻ em, thai phụ và những người có hệ miễn dịch suy yếu, như những người có HIV.
Số liệu thống kê từ đầu năm 2024 đến nay cho thấy, hơn 21.000 ca bệnh đã được xác nhận thông qua xét nghiệm ở khoảng 20 quốc gia châu Phi, trong đó 70 ca tử vong, chủ yếu ở Congo. Năm 2023, thế giới đã ghi nhận hơn 50.000 ca nghi mắc và hơn 1.000 ca tử vong.
Theo báo cáo mới nhất của WHO, biến thể Clade 1b của virus đậu mùa khỉ hiện vẫn ảnh hưởng chủ yếu đến Cộng hòa Dân chủ Congo, nhưng cũng đã lan sang Uganda và Burundi. Ngoài ra, một số ca bệnh liên quan đã được ghi nhận tại các quốc gia như Thái Lan, Anh, Pháp, Trung Quốc... có liên quan đến yếu tố du lịch. WHO khuyến cáo các quốc gia tiếp tục giám sát chặt chẽ dịch bệnh, tăng cường xét nghiệm, và đảm bảo nguồn lực y tế để kiểm soát đợt bùng phát này.
Chú trọng tiêm vaccine với những người có nguy cơ cao
Cho đến nay, WHO đã phê chuẩn vaccine mpox của Bavarian Nordic (Đan Mạch) vào tháng 9/2024 và vaccine LC16m8 (Nhật Bản) vào tháng 11/2024. Trong đó, vaccine phòng đậu mùa khỉ của hãng dược phẩm Bavarian Nordic (Đan Mạch) dành cho thanh thiếu niên từ 12 đến 17 tuổi-nhóm đối tượng dễ bị tổn thương trước căn bệnh này.
Còn vaccine phòng bệnh đậu mùa khỉ của công ty dược phẩm KM Biologics (Nhật Bản) để sử dụng khẩn cấp. WHO tuyên bố việc cấp phép sử dụng khẩn cấp cho vaccine LC16m8 nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận vaccine kịp thời tại các cộng đồng đang bùng phát dịch đậu mùa khỉ.
Việt Nam chủ động phòng chống lây nhiễm
Theo PGS.TS Trần Đắc Phu, cố vấn cao cấp Trung tâm Đáp ứng Sự kiện y tế công cộng, triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ có thể nhận biết nếu gặp một số biểu hiện như: Sốt cao, đau cơ, hạch bạch huyết, phát ban... Thông thường, bệnh có thể kéo dài 2-4 tuần và triệu chứng bệnh có thể phát hiện sau khi cơ thể nhiễm virus từ 5-21 ngày.
Hầu hết các ca đậu mùa khi ghi nhận đều biểu hiện ban đầu là sốt, đau đầu, ớn lạnh, sưng hạch bạch huyết và kiệt sức, phần lớn người bệnh đều nổi ban kèm ngứa ngáy 1-3 ngày. Mặt là bộ phận đầu tiên xuất hiện và sau đó sẽ lan rộng sang các bộ phận còn lại trên cơ thể. Ban đầu mụn có mủ nước sẽ chỉ xuất hiện lưa thưa nhưng sau đó sẽ phát tán và số nốt có thể đến hàng nghìn. Bên trong mỗi nốt mụn chứa đầy dịch được gọi là mủ. Khi điều trị tốt chúng sẽ dần đóng vảy và tiêu biến dần đến khi da trở lại trạng thái bình thường.
Theo bác sĩ Lương Chấn Quang, Phó Trưởng Khoa Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật, Viện Pasteur TP Hồ Chí Minh, đậu mùa khỉ lây từ người sang người khi tiếp xúc gần với người có triệu chứng, tiếp xúc trực tiếp da với da, tiếp xúc đối diện khoảng cách gần, chạm vào các bề mặt có nguy cơ lây nhiễm như chăn gối, ga giường, khăn tắm...
Về nguy cơ lây nhiễm, bác sĩ Lương Chấn Quang cho biết, đậu mùa khỉ có cách lây gần giống HIV do tiếp xúc, cọ sát với mụn nước, quan hệ tình dục với người đang mắc bệnh. Tuy nhiên, khác với HIV, bệnh sẽ tự thải trừ hoàn toàn virus và nhanh khỏi nếu bệnh nhân có miễn dịch tốt. Đậu mùa khỉ chỉ diễn tiến nặng, thậm chí nguy hiểm tính mạng với người suy giảm miễn dịch (AIDS, xơ gan, tiểu đường...). Các triệu chứng bệnh nặng gồm: Tổn thương da lớn hơn, lan rộng hơn (đặc biệt là ở miệng, mắt và bộ phận sinh dục), nhiễm trùng thứ phát ở da dẫn đến nhiễm trùng máu và viêm phổi nặng.
Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh, Phó chủ tịch Liên chi hội Truyền nhiễm TP Hồ Chí Minh, những người có triệu chứng nghi ngờ như phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều dấu hiệu khác như sốt trên 38 độ C, nổi hạch (sưng hạch bạch huyết), đau đầu, đau cơ, đau lưng, suy nhược,... cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục, đồng thời liên hệ cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời. Tuy nhiên, bác sĩ Khanh cũng khuyến cáo, đậu mùa khỉ không quá đáng lo bởi bệnh có đường lây tương tự HIV, tức phải tiếp xúc gần, chủ yếu qua quan hệ tình dục. Người bệnh đậu mùa khỉ có thể tự khỏi, khi khỏi sẽ không lây truyền bệnh cho người khác, trong khi người nhiễm HIV không thể tự khỏi nên nguy cơ lây nhiễm cao hơn.
Tại Việt Nam, theo Bộ Y tế, nguyên tắc điều trị chung của bệnh đậu mùa khỉ là giám sát và cách ly, chủ yếu điều trị triệu chứng, đảm bảo dinh dưỡng, cân bằng điện giải và hỗ trợ tâm lý, dùng thuốc đặc hiệu với nhóm nguy cơ cao và theo dõi dấu hiệu chuyển nặng hoặc biến chứng. Ở thể nhẹ, người bệnh được điều trị hạ sốt, giảm đau, chăm sóc tổn thương da, mắt, miệng; theo dõi các biến chứng như viêm phổi, nhiễm khuẩn da, nhiễm khuẩn huyết, viêm não...
Để chủ động phòng chống dịch bệnh đậu mùa khỉ, Bộ Y tế khuyến cáo người dân chủ động thực hiện: Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay.