Cần lộ trình áp thuế hợp lý đối với nước giải khát có đường

Lợi và hại

Dự thảo Luật thuế TTĐB dự kiến sẽ được trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9 vào tháng 5-6 năm 2025 sắp tới, trong đó có nói xu thế chung về cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt ở nhiều quốc gia trên thế giới hiện nay là mở rộng cơ sở tính thuế. Dự thảo Luật bổ sung nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5 g/100 ml vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Việc đánh thuế TTĐB cho sản phẩm đồ uống có đường được cho là sẽ giúp kiểm soát thừa cân béo phì (TCBP) tại Việt Nam, cải thiện sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên cũng phải nhìn nhận việc áp dụng với thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường sẽ tác động lớn tới người tiêu dùng, doanh nghiệp.

Tiến sĩ Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV, cho biết tiêu dùng nội địa và đầu tư trong nước là 2 nguồn động lực chính, đóng góp hơn 90% cho tăng trưởng kinh tế. Do đó, áp thuế sẽ làm giảm sức cầu tiêu dùng trong dài hạn, thu hẹp quy mô và giá trị sản xuất, giảm giá trị tăng thêm của nền kinh tế, ảnh hưởng môi trường đầu tư kinh doanh. Việc tăng thuế TTĐB có thể giúp tăng thu ngân sách trong ngắn hạn, nhưng nếu thực hiện quá nhanh và mạnh, sẽ tạo ra hiệu ứng ngược, làm giảm nguồn thu trong trung và dài hạn​. Khi thuế TTĐB tăng cao, giá bán hàng hóa và dịch vụ cũng sẽ tăng theo, kéo theo sự suy giảm trong tiêu dùng và đầu tư. Cụ thể, doanh thu từ các loại thuế khác như thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) cũng sẽ bị ảnh hưởng do hoạt động kinh doanh suy giảm.

Giới chuyên gia cũng phân tích trong các động lực tăng trưởng thì tăng trưởng về tiêu dùng chưa như kỳ vọng, mới chỉ đạt một nửa so với tốc độ tăng trưởng trước Covid-19. Do vậy, nhìn một cách tổng thể thì xu thế tăng trưởng năm 2024 của Việt Nam khá tốt nhưng nhìn vào từng bộ phận, từng khía cạnh, nhất là bộ phận bán lẻ, hộ kinh doanh và dịch vụ ăn uống thì vẫn còn tâm lý có phần ảm đạm. Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt 10% đối với nước giải khát có đường cần được xem xét cẩn trọng vì lĩnh vực tiêu dùng, dịch vụ ảnh hưởng rất lớn tới nhiều lĩnh vực khác. Khi thuế TTĐB bị áp với một số mặt hàng tiêu dùng thiết yếu, giá xuất xưởng của mặt hàng đó tăng lên, kéo theo sự tăng giá sản phẩm khi ra thị trường, ảnh hưởng tới khả năng tiêu dùng và làm suy giảm các dịch vụ tiêu dùng khác.

Cần lộ trình hợp lý để doanh nghiệp và thị trường có thời gian thích ứng

Mới đây trong buổi làm việc của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính với Đoàn Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN (USABC), khi nói về vấn đề áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, xe bán tải, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi cho biết, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt đang được hoàn chỉnh và sẽ tiếp thu các nội dung các doanh nghiệp đề xuất, sau đó báo cáo lại Thủ tướng Chính phủ để trình Quốc hội.

"Tuy nhiên, đồ uống có đường, xe bán tải sẽ có lộ trình tăng thuế rõ ràng, vừa để điều chỉnh thị trường, vừa để doanh nghiệp thích ứng", Thứ trưởng Bộ Tài chính nhấn mạnh.

Trước vấn đề lộ trình tăng thuế như thế nào là hợp lý, giới chuyên gia đã đưa ra quan điểm cần phải xác định nguyên tắc chung là hài hòa giữa yêu cầu bảo vệ sức khỏe của người dân, mục tiêu thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội không cản trở hoạt động bình thường của doanh nghiệp, kết hợp tham khảo kinh nghiệm quốc tế đảm bảo phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Nhiều chuyên gia đã đóng góp ý kiến, cho rằng cơ quan soạn thảo cần đánh giá kỹ tác động, tính toán trên bài toán tổng thể, có tính logic, hợp lý về tăng thu ngân sách và ảnh hưởng tới đời sống doanh nghiệp. Trong đó, nhiều người đã bày tỏ quan ngại về tác động tiêu cực lên tăng trưởng, do suy giảm tiêu dùng, thu hẹp sản xuất, gây sốc cho nền kinh tế, ảnh hưởng giảm thu ngân sách trong dài hạn.

Trong báo cáo nghiên cứu của Viện quản lý kinh tế Trung ương công bố tháng 10/2024, việc áp thuế TTĐB 10% đối với nước giải khát có đường sẽ không những có tác động trực tiếp lên ngành đồ uống mà còn có các tác động lan tỏa khác như: Sụt giảm về GDP là 0,448%, tương ứng 42.570 tỷ đồng; Tổng giá trị tăng thêm của nền kinh tế giảm 0,601%; tương ứng 55.077 tỷ đồng; Tổng giá trị sản xuất của những ngành không chịu ảnh hưởng trực tiếp từ việc áp thuế TTĐB 10% đối với NGK có đường sụt giảm 49.995 tỷ đồng.

Đáng chú ý, từ những năm tiếp theo (tức từ năm 2027 trở đi), thu ngân sách từ thuế gián thu sẽ bắt đầu suy giảm với mức -0,495%/năm, tương ứng ước tính giảm khoảng 4.978 tỷ đồng/năm, cùng với đó là nguồn thu từ thuế trực thu cũng tiếp tục giảm. Điều này dẫn tới giảm giá trị tăng thêm, giảm giá trị sản xuất, giảm lợi nhuận; kéo theo làm giảm tổng nguồn thu ngân sách ở các chu kỳ sau.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho rằng, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường cần được thực hiện theo cách tiếp cận cân bằng giữa mục tiêu sức khỏe và sự phát triển bền vững của ngành. Trong trường hợp Chính phủ coi đây là bước đầu trong lộ trình hạn chế đồ uống có đường, cần cân nhắc lộ trình áp dụng từ 2028 với mức thuế cũng như ngưỡng đường phù hợp để doanh nghiệp có thêm thời gian thích ứng, điều chỉnh công thức sản phẩm và kế hoạch kinh doanh, tránh tác động đột ngột đến thị trường.

Tại một số nước đã áp dụng thuế TTĐB với đồ uống có đường, thời gian kể từ ngày thông qua luật về thuế TTĐB đến ngày chính sách có hiệu lực tương đối dài. Ví dụ Anh áp dụng sau 24 tháng, hoặc thành phố San Francisco (Mỹ) áp dụng sau 13 tháng.

H.H