Thu phí rác thải theo kg, liệu có khả thi?
Kể từ ngày 1/6, TPHCM sẽ áp dụng việc thu phí rác sinh hoạt dựa trên khối lượng hoặc thể tích thay vì mức phí cố định như trước đây. Quyết định này mang lại hy vọng nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, nhưng đồng thời cũng là thử thách lớn đối với cả chính quyền và người dân.
Kế hoạch thu phí rác theo khối lượng tại TPHCM có sự phân chia rõ ràng thành 3 khu vực với mức giá khác nhau: TP Thủ Đức và các quận trung tâm sẽ có mức giá thu gom rác là 485,97 đồng/kg và 108,07 đồng/kg vận chuyển đối với khối lượng rác vượt 420 kg/tháng. Các khu vực khác như Bình Chánh, Củ Chi, Hóc Môn và Cần Giờ sẽ áp dụng mức phí thấp hơn. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là việc thu phí theo khối lượng sẽ khả thi khi TPHCM thực hiện phân loại rác tại nguồn - một yếu tố quan trọng trong việc xác định chính xác khối lượng rác và xử lý chúng đúng cách.
Hiện tại, việc phân loại rác tại nguồn vẫn chưa được triển khai mạnh mẽ, trong đó có TPHCM. Mặc dù Luật Bảo vệ Môi trường 2020 yêu cầu phân loại rác tại nguồn từ đầu năm nay, nhưng đến thời điểm này, đa phần người dân vẫn chưa thực sự thay đổi thói quen xả rác. Điều này khiến việc thu phí rác theo khối lượng không thể áp dụng hiệu quả ngay lập tức. Rác thải sẽ không được phân loại rõ ràng, gây khó khăn trong việc tính toán chi phí hợp lý cho từng hộ gia đình.
Việc thu phí rác theo khối lượng có thể nâng cao ý thức của người dân trong việc giảm thiểu rác thải, thúc đẩy việc phân loại rác tại nguồn. Tuy nhiên, một vấn đề lớn là cách thức đo lường và giám sát. Việc yêu cầu người dân phải cân rác tại điểm thu gom là không khả thi, đặc biệt là đối với các hộ gia đình có lịch trình không cố định hoặc các khu vực không có sự giám sát chặt chẽ. Hệ thống thu gom rác hiện tại không thể đảm bảo tính công bằng, và những hộ gia đình ít rác sẽ phải trả phí cao hơn mức thực tế.
Không chỉ vậy, vấn đề phân loại rác tại nguồn vẫn chưa được thực hiện đầy đủ, dẫn đến việc không có cơ sở để áp dụng đúng mức phí theo khối lượng. Người dân chưa có thói quen phân loại rác ngay từ đầu, vì vậy kế hoạch này có thể không phát huy hiệu quả nếu thiếu một chiến lược truyền thông rõ ràng và sự tham gia mạnh mẽ từ cộng đồng.
Để giải quyết vấn đề này, TPHCM cần học hỏi những nơi đã thực hiện thành công mô hình thu phí rác theo khối lượng, chẳng hạn như Hội An. Tại đây, 50% người dân đã thay đổi thói quen xả rác nhờ vào việc thu phí thông qua việc mua túi rác theo khối lượng. Mỗi hộ gia đình mua túi rác với mức giá tương ứng, giúp họ chủ động trong việc giảm thiểu lượng rác và thực hiện phân loại ngay từ đầu. Mô hình này không yêu cầu cân rác trực tiếp, và việc giám sát cũng đơn giản hơn nhiều. Nếu TPHCM áp dụng một mô hình tương tự, chẳng hạn như phát hành thẻ thu gom rác dựa trên số lượng túi rác mà hộ gia đình sử dụng, điều này sẽ giúp giảm bớt gánh nặng trong việc đo lường trực tiếp và dễ dàng theo dõi.
TPHCM cần đẩy mạnh truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng về việc phân loại rác. Các buổi tuyên truyền, các khóa học và hỗ trợ hướng dẫn người dân phân loại đúng cách là cần thiết để tạo thói quen và xây dựng nền tảng cho việc thu phí theo khối lượng. Ngoài ra, chính quyền cũng cần cung cấp đầy đủ cơ sở hạ tầng để hỗ trợ việc phân loại rác, từ thùng đựng rác đến các trạm thu gom, nhằm đảm bảo rằng việc phân loại không chỉ là yêu cầu, mà là thói quen hàng ngày của người dân.