Thuốc lá và nỗi lô ô nhiễm
Hiện ở Việt Nam có hơn 15 triệu người hút thuốc và lượng rác thải từ đầu lọc thuốc lá thải ra môi trường rất lớn, chứa các chất độc như nicotine, cadmium, arsenic... ngấm vào đất, sông, biển, không những gây tổn hại hệ sinh thái, mà còn làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng rác thải.
Tác động từ trồng trọt đến thải bỏ
Theo số liệu thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 8 triệu người chết trên toàn cầu vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, riêng Việt Nam có khoảng 40.000 người. Ngành công nghiệp thuốc lá sản xuất khoảng 6.000 tỷ điếu mỗi năm, thải ra 840.000 tấn rác đầu lọc. Loại đầu lọc thuốc lá này chứa các chất độc như nicotine, cadmium, arsenic, ngấm vào đất, sông, biển, gây tổn hại hệ sinh thái. Ở Việt Nam hiện có hơn 1/6 dân số hút thuốc và lượng rác thải từ thuốc lá lên đến hàng nghìn tấn mỗi năm, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng rác thải. Điều này đặt ra thách thức nghiêm trọng đối với cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Việt Nam.
TS Nguyễn Đình Đáp - chuyên gia Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cho biết, tác động của thuốc lá đến môi trường trải dài toàn bộ chu kỳ phát triển ngành này, từ trồng trọt, sản xuất đến tiêu thụ và thải bỏ.
Cụ thể, trung bình mỗi năm Việt Nam mất khoảng 1,4% diện tích rừng (diện tích rừng trên cả nước là 14.874.302 ha) để phục vụ sản xuất thuốc lá. Cây thuốc lá rất ưa nước và thường được trồng ở các vùng trũng gần nguồn nước như ao, hồ, sông, suối. Tuy nhiên, nó làm thoái hóa đất, cạn kiệt chất dinh dưỡng, khiến đất bạc màu, cằn cỗi và dễ bị xói mòn vào mùa mưa.
TS Nguyễn Đình Đáp cho biết thêm, chỉ có thể trồng cây này trên một mảnh đất khoảng 3 - 4 vụ, sau đó cây bị sâu bệnh, còi cọc do đất mất chất dinh dưỡng. Và dù được bón phân, chăm sóc tích cực, đất vẫn bị thoái hóa nghiêm trọng, ảnh hưởng đến giá trị kinh tế. Quá trình sản xuất thuốc lá cũng thải ra các chất độc hại vào không khí và đất, cùng với lượng chất thải lớn như bụi than, giấy vụn và hóa chất độc hại như dầu, dẻo, amoniac, etylen, glycol, nicotin, làm suy thoái đất do ô nhiễm công nghiệp.
Trong khi đó theo giới chuyên gia môi trường, ngành công nghiệp thuốc lá còn góp phần gây suy thoái rừng trên diện rộng, làm chuyển đổi mục đích sử dụng đất và nước khỏi sản xuất lương thực, đặc biệt ở các nước nghèo. Ngành này thải ra chất thải nhựa, hóa chất độc hại và hàng triệu tấn khí CO2 gây ô nhiễm môi trường. Về ô nhiễm môi trường, thuốc lá gây ô nhiễm nguồn nước, không khí và môi trường tự nhiên.
Khói thuốc tạo ra nhiều hạt muội, chất gây ô nhiễm không khí mạnh hơn khói diesel, với lượng hạt muội thải ra khi hút 3 điếu thuốc cao gấp 10 lần lượng chất độc do một chiếc xe hơi thải ra trong cùng thời gian. Chưa hết, những đầu lọc thuốc lá này xuất hiện khắp nơi, trên đường phố, khu vực công cộng, theo nước mưa trôi ra sông hồ, biển và đại dương, gây nguy hiểm cho động vật thủy sinh bởi nhựa trong bộ lọc mất hàng thập niên mới phân hủy.
Bảo vệ môi trường từ thuế thuốc lá
Liên quan tới tác hại của thuốc lá, giới chuyên gia khẳng định, bên cạnh những tổn hại sức khỏe, thuốc lá còn tàn phá môi trường ở mọi giai đoạn: Từ trồng trọt, chế biến, đóng gói đến tiêu dùng và xử lý rác thải như đầu lọc và bao bì, gây ô nhiễm và làm mất cân bằng sinh thái. Hiện Việt Nam nằm trong top các quốc gia có giá thuốc lá rẻ nhất, thuế thấp nhất, tỷ lệ người hút thuốc cao… chính vì vậy việc đánh thuế với thuốc lá là công cụ chính sách hiệu quả để hạn chế tiêu dùng cũng như giảm thiểu tác hại đối với sức khỏe của người dân, đối với không khí, vệ sinh môi trường.
Bà Nguyễn Thị Kim Anh - đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Ninh cho biết, kinh nghiệm cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt ở Thái Lan và Philippines cho thấy áp thuế ở mức cao và tăng thuế thuốc lá đều đặn đã góp phần giúp giảm tỷ lệ thuốc lá, giảm tiêu dùng thuốc lá trong cộng đồng và giúp tăng doanh thu thuế từ thuốc lá.
Trong khi đó, TS Nguyễn Đình Đáp khuyến nghị về thuế bảo vệ môi trường với thuốc lá. Theo ông Đáp, việc sử dụng thuốc lá có khả năng gây ô nhiễm môi trường, nhưng lại chưa đưa được vào diện điều chỉnh của Luật Thuế bảo vệ môi trường. Vì thế cần phải nghiên cứu bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường theo đúng nguyên tắc, đúng pháp luật môi trường Việt Nam “người gây ô nhiễm phải trả tiền”. Cụ thể, Luật Bảo vệ môi trường năm 1993 nêu rõ: “Tổ chức, cá nhân gây tổn hại môi trường do hoạt động của mình phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật”. Sau đó, Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 và Luật Bảo vệ môi trường năm 2014, sửa đổi, bổ sung năm 2018 tiếp tục chỉ rõ các chủ thể gây ra ô nhiễm môi trường phải chịu chi phí cho việc khắc phục, cải thiện môi trường bị ô nhiễm.