Báo chí Cách mạng Việt Nam - 100 năm đồng hành cùng dân tộc
Năm nay, đánh dấu mốc son lịch sử 100 năm hình thành và phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025). Từ tờ báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập năm 1925, đến hệ thống báo chí hiện đại, đa phương tiện hôm nay, báo chí cách mạng đã luôn đồng hành cùng dân tộc. Bắt đầu từ số này, Báo Đại Đoàn Kết mở chuyên mục hướng tới kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.
Đầu thế kỷ XX, trong bối cảnh đất nước chìm trong ách thống trị của thực dân, phong kiến, yêu cầu cấp bách về một phương tiện truyền bá tư tưởng cách mạng, giác ngộ quần chúng đã trở nên cấp thiết. Năm 1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập báo Thanh Niên, cơ quan tuyên truyền của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh Niên. Đây được coi là cột mốc mở đầu cho dòng báo chí cách mạng Việt Nam.
GS.TS Nguyễn Xuân Thắng - Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, khẳng định: "Được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập, tờ Báo Thanh Niên đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tuyên truyền hoạt động tư tưởng của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, góp phần truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, hướng dẫn, cổ vũ các thành viên của Hội sau khi được huấn luyện về nước chủ động thúc đẩy phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và phong trào yêu nước; góp phần tích cực về mặt chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức dẫn đến sự ra đời của các tổ chức cộng sản vào cuối năm 1929 và thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào mùa Xuân năm 1930".
Những năm 1930 đến 1945, báo chí cách mạng phát triển mạnh mẽ với các ấn phẩm như Búa Liềm, Dân Cày, Lao Động, Cờ Giải Phóng. Báo chí đã góp phần lan tỏa tư tưởng cách mạng, cổ vũ phong trào đấu tranh rộng khắp trong nhân dân, làm nên thắng lợi vẻ vang của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Sau Cách mạng Tháng Tám, đất nước bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Trong hoàn cảnh bom đạn, gian khổ, báo chí cách mạng tiếp tục phát huy vai trò tiên phong. Trong kháng chiến chống Pháp, báo chí không chỉ tuyên truyền chủ trương kháng chiến, kiến quốc mà còn phản ánh sinh động cuộc sống chiến đấu của quân dân. Các tờ báo như Cứu Quốc, Vệ Quốc Quân, Sự Thật đã động viên toàn dân kháng chiến, ghi lại những trang sử hào hùng của dân tộc.
Kể từ sau năm 1954, hòa bình lập lại ở miền Bắc. Nhưng nước ta tạm thời bị chia cắt. Lúc này, báo chí cách mạng vừa làm nhiệm vụ tuyên truyền, cổ vũ tinh thần xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa đấu tranh chống lại chế độ độc tài Ngô Đình Diệm, sự can thiệp của Mỹ vào miền Nam nước ta. Những cơ quan báo chí như: Nhân Dân, Giải Phóng, Thông tấn xã Việt Nam, Quân đội Nhân dân trở thành lực lượng truyền thông chủ lực, thắp sáng niềm tin chiến thắng trong lòng nhân dân.
Trong giai đoạn này, báo chí nước ta có hai bộ phận là báo chí cách mạng tại miền Bắc và báo chí cách mạng ở miền Nam. Điều đặc biệt là ở vùng giải phóng miền Nam, trong điều kiện vô cùng gian khổ và thiếu thốn, một số tờ báo và tạp chí được xuất bản và hoạt động có hiệu quả, nhất là Trung ương Cục xuất bản tạp chí Tiền phong; Mặt trận giải phóng miền Nam xuất bản báo Giải Phóng... Ngoài ra, nhiều đảng bộ tỉnh đã xuất bản báo của mình, như Quảng Trị có các tờ Phấn đấu; Thừa Thiên-Huế có các tờ: Giải Phóng, Cờ Giải Phóng...
Sau ngày thống nhất đất nước năm 1975, đặc biệt từ Đại hội VI của Đảng năm 1986, công cuộc đổi mới toàn diện được triển khai mạnh mẽ. Báo chí Cách mạng Việt Nam bước vào thời kỳ mới, vừa làm tốt nhiệm vụ tuyên truyền đường lối đổi mới, vừa thực hiện chức năng phản biện, giám sát xã hội, phát hiện và cổ vũ những nhân tố mới. Báo chí đã tích cực phản ánh hơi thở của đời sống kinh tế - xã hội, kịp thời phát hiện những vấn đề tồn tại, đóng góp vào việc xây dựng và hoàn thiện chính sách. Báo chí trở thành cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, góp phần củng cố lòng tin, tạo sự đồng thuận xã hội trong tiến trình đổi mới.
Sự phát triển mạnh mẽ của báo chí đa phương tiện, báo điện tử, truyền hình kỹ thuật số từ cuối thế kỷ XX đã mở ra không gian truyền thông rộng lớn, đưa báo chí Việt Nam hội nhập sâu vào dòng chảy thông tin toàn cầu.
Bước vào thế kỷ XXI, cách mạng công nghiệp 4.0 với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, Internet, mạng xã hội đã làm thay đổi căn bản môi trường truyền thông. Trước yêu cầu đó, nhiều cơ quan báo chí đã nỗ lực chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), báo chí dữ liệu (Data Journalism)… Báo chí đa phương tiện, tòa soạn hội tụ, báo chí trên nền tảng mạng xã hội đã trở thành xu thế tất yếu.
Mới đây, tại Hội thảo khoa học quốc gia “100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp vẻ vang của Đảng và dân tộc”, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa khẳng định, mỗi người làm báo hôm nay tự hào với truyền thống 100 năm của Báo chí Cách mạng Việt Nam; nhận thức rõ những chỉ đạo sâu sắc của Tổng Bí thư Tô Lâm, “kỷ nguyên mới cũng đặt ra yêu cầu nhiệm vụ mới, cao hơn đối với báo chí cách mạng, đòi hỏi báo chí cũng phải phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm với nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại” vừa thể hiện sự kỳ vọng, vừa là mệnh lệnh chính trị, là lời hiệu triệu mỗi người làm báo, mỗi cơ quan báo chí cần phải đổi mới toàn diện tư duy, phương thức hoạt động và tổ chức bộ máy.