Suy thận 'âm thầm' trẻ hóa

Khi suy thận không còn là bệnh của người già

Tổ chức Thận học quốc tế (ISN) ước tính hiện có hơn 850 triệu người trên toàn cầu đang sống chung với các bệnh lý về thận, nhiều gấp đôi số người mắc đái tháo đường và gấp 20 lần số ca ung thư. Tại Việt Nam, theo thống kê chính thức, có khoảng 8,7 đến 10 triệu người trưởng thành, tương đương 12,8% dân số trưởng thành đang mắc bệnh thận mạn. Trong đó, khoảng 26.000 người đã tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối, cần điều trị thay thế bằng chạy thận hoặc ghép thận.

Điều đáng lo ngại là bệnh thận mạn đang ngày càng có xu hướng trẻ hóa. Không ít bệnh nhân ở độ tuổi 20 - 30 đã được chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối độ tuổi mà lẽ ra họ đang ở đỉnh cao sức lao động.

BS Dương Minh Tuấn - Khoa Nội tiết và Đái tháo đường (Bệnh viện Bạch Mai) chia sẻ, về trường hợp bệnh nhân nữ tên H. (32 tuổi), không có bệnh nền rõ ràng nhưng đã bị suy thận mạn giai đoạn cuối. Khi vào viện, bệnh nhân bị phù nhiều, huyết áp tăng và xét nghiệm cho thấy creatinin máu rất cao, buộc phải lọc máu chu kỳ để duy trì sự sống.

Trường hợp khác là bệnh nhân nam tên M. (21 tuổi), sinh viên năm thứ ba một trường đại học. M. đến khám vì triệu chứng đau đầu và buồn nôn kéo dài. Khi làm xét nghiệm, các bác sĩ phát hiện thận đã teo nhỏ và gần như mất hoàn toàn chức năng. Bệnh nhân được chỉ định lọc máu cấp cứu và tiếp tục lọc chu kỳ 3 lần mỗi tuần.

“Ca này đặc biệt khiến chúng tôi suy nghĩ nhiều, vì bệnh nhân còn rất trẻ, không có tiền sử bệnh rõ ràng, nhưng tổn thương thận lại diễn tiến âm thầm trong thời gian dài” – BS Tuấn bày tỏ.

Thực tế, hơn 90% người mắc bệnh thận mạn không biết mình đang mang bệnh vì triệu chứng ban đầu rất mơ hồ như mệt mỏi, chán ăn, phù hoặc tăng huyết áp nhẹ. Khi phát hiện ra, đa số đã ở giai đoạn muộn. Điều này khiến người bệnh không chỉ phải đối mặt với chi phí điều trị cao, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, tinh thần, cơ hội học tập và lao động.

Lối sống thời hiện đại và lỗ hổng trong tầm soát bệnh thận

Không giống như những bệnh lý cấp tính, suy thận mạn thường tiến triển âm thầm qua nhiều năm. Chính vì thế, nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện ra khi thận đã mất hơn 70% chức năng, buộc phải chạy thận định kỳ hoặc chờ ghép tạng.

Không những thế, tỷ lệ bệnh nhân trẻ tuổi chạy thận tại một số trung tâm lớn hiện đã chiếm từ 15 - 20%, cho thấy xu hướng dịch tễ học của bệnh thận mạn đang thay đổi.

Vì sao thận – cơ quan vốn dĩ ít được quan tâm lại tổn thương nhanh đến vậy trong cộng đồng trẻ? TS.BS Nguyễn Văn Tuyên - Trưởng khoa Nội thận tiết niệu (Bệnh viện Đa khoa Đức Giang) cho rằng, một phần nguyên nhân đến từ sự gia tăng các bệnh lý chuyển hóa như đái tháo đường, tăng huyết áp, gout… ở người trẻ. “Chính các biến chứng của nhóm bệnh này lên thận, nếu không kiểm soát tốt, sẽ dẫn đến tổn thương thận không hồi phục” – BS Tuyên nhận định.

Tuy nhiên, một nguyên nhân không thể bỏ qua là lối sống hiện đại đang bào mòn sức khỏe thận một cách thầm lặng. TS.BS Nghiêm Trung Dũng - Giám đốc Trung tâm Thận tiết niệu và lọc máu (Bệnh viện Bạch Mai) chỉ rõ: “Người trẻ hiện nay sử dụng quá nhiều đồ uống đóng chai, ăn mặn, ăn thực phẩm chế biến sẵn như mì ăn liền, xúc xích, gà rán... với hàm lượng muối, dầu mỡ và phosphate cao. Cộng với việc thức khuya, ít vận động, thừa cân đều là yếu tố nguy cơ gây tổn thương cầu thận”.

Một vấn đề khác là tình trạng tự ý dùng thuốc không kê đơn, trong đó đặc biệt là thuốc giảm đau, kháng sinh và các sản phẩm đông y trôi nổi. BSCKII Bùi Thị Thu Hằng - Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp cảnh báo, nhiều trường hợp suy thận do dùng thuốc không rõ nguồn gốc trong thời gian dài. Khi phát hiện bệnh, phần lớn đã tổn thương thận vĩnh viễn và không thể phục hồi.

Không chỉ vậy, thói quen bỏ qua các triệu chứng ban đầu cũng góp phần khiến bệnh nhân lỡ cơ hội điều trị sớm. Phù nhẹ, mệt mỏi, tiểu đêm, đau đầu... đều có thể là dấu hiệu tổn thương thận, nhưng thường bị bỏ qua hoặc nhầm với các vấn đề thông thường. Các bác sĩ gọi đây là “kẻ giết người thầm lặng”, vì khi có biểu hiện rõ ràng thì bệnh đã vào giai đoạn muộn.

Để giảm thiểu gánh nặng bệnh tật, các chuyên gia khuyến cáo mỗi người cần chủ động phòng ngừa suy thận ngay từ khi còn khỏe mạnh. Việc duy trì một chế độ sinh hoạt hợp lý như: ăn nhạt, uống đủ nước, vận động thường xuyên, hạn chế rượu bia là bước đầu tiên để bảo vệ thận. TS.BS Lê Thị Phượng - Trung tâm Thận tiết niệu và lọc máu (Bệnh viện Bạch Mai) nhấn mạnh, việc khám sức khỏe định kỳ, làm xét nghiệm đơn giản như đạm niệu, creatinin máu… giúp phát hiện tổn thương thận từ rất sớm. Với chi phí chỉ vài trăm nghìn đồng mỗi năm, chúng ta có thể phát hiện sớm và can thiệp kịp thời, thay vì mất hàng triệu đồng mỗi tuần để chạy thận nhân tạo.

Với người đã có bệnh nền như đái tháo đường, cao huyết áp, lupus ban đỏ, thận đa nang..., việc theo dõi chức năng thận càng cần được ưu tiên. Đặc biệt, với những gia đình có người mắc bệnh cầu thận, viêm thận IgA..., các thành viên nên tầm soát định kỳ vì yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng lớn.

Đồng thời, các bác sĩ cũng nhấn mạnh vai trò của cộng đồng và truyền thông y tế trong việc nâng cao nhận thức: không đợi đến lúc có triệu chứng mới đi khám, không tự ý dùng thuốc, không để thận bị “tàn phá trong im lặng”. Đó không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế, mà là lựa chọn sáng suốt cho mỗi cá nhân trong xã hội hiện đại.

Đức Trân