Luật Đường sắt (sửa đổi): Cho phép đầu tư dự án đường sắt bằng vốn ngoài Nhà nước
Ngày 27/6, Luật Đường sắt (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua với 89,12% đại biểu Quốc hội có mặt tán thành.
Về đầu tư dự án đường sắt bằng vốn ngoài Nhà nước, Luật quy định: Dự án đường sắt đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư, pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư được Nhà nước bảo đảm toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ ngân sách nhà nước đối với đất dành cho đường sắt; việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được tách thành dự án đầu tư công độc lập.
Đối với dự án đường sắt thực hiện theo phương thức đối tác công tư, phần kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư không tính vào tỷ lệ vốn Nhà nước tham gia vào dự án.
Đối với dự án đường sắt thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư:
a) Trường hợp chỉ có một nhà đầu tư đề xuất, cấp có thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời chấp thuận nhà đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư;
b) Nhà đầu tư không được chuyển nhượng dự án, chuyển nhượng doanh nghiệp dự án, vốn, tài sản hình thành trong và sau đầu tư cho tổ chức, cá nhân nước ngoài hoặc tổ chức có vốn nước ngoài;
c) Nhà đầu tư chuyển giao không bồi hoàn toàn bộ tài sản hình thành từ dự án cho Nhà nước sau khi hết thời hạn hoạt động của dự án;
d) Bộ Xây dựng giao cơ quan chuyên môn trực thuộc thực hiện chức năng của cơ quan chuyên môn về xây dựng theo quy định của Luật Xây dựng đối với đường sắt quốc gia; Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giao cơ quan chuyên môn trực thuộc thực hiện chức năng của cơ quan chuyên môn về xây dựng theo quy định của Luật Xây dựng đối với đường sắt địa phương;
đ) Bộ trưởng Bộ Xây dựng chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án trước khi người quyết định đầu tư phê duyệt dự án đối với đường sắt quốc gia; Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án trước khi người quyết định đầu tư phê duyệt dự án đối với đường sắt địa phương;
e) Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được quyết định việc chỉ định nhà đầu tư dự án đường sắt quốc gia do cơ quan có thẩm quyền lựa chọn theo quy định của pháp luật để thực hiện đầu tư dự án phát triển đô thị theo mô hình TOD thuộc phạm vi dự án.
Đối với dự án đường sắt thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư, sau khi dự án đầu tư được phê duyệt:
a) Người có thẩm quyền phê duyệt dự án được lựa chọn áp dụng một trong các hình thức đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu hoặc hình thức phù hợp khác theo quy định của pháp luật để lựa chọn nhà đầu tư;
b) Nhà đầu tư được chỉ định phải đủ năng lực và chứng minh năng lực về khả năng thu xếp vốn chủ sở hữu, huy động vốn vay, nguồn vốn hợp pháp khác; chứng minh có đủ kinh nghiệm hoặc có thỏa thuận hợp tác với đối tác có kinh nghiệm thực hiện các dự án tương tự;
c) Trước khi quyết định áp dụng hình thức lựa chọn nhà đầu tư, cơ quan có thẩm quyền phải lấy ý kiến thống nhất bằng văn bản của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an đối với yêu cầu về bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia, bảo vệ bí mật nhà nước.
Trước khi các đại biểu Quốc hội bấm nút thông qua Luật, Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi).
Theo ông Minh, tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật sau tiếp thu, chỉnh lý gồm 4 chương, 59 điều, giảm 25 điều so với dự thảo Chính phủ đã trình. Các chính sách đặc thù được quy định riêng tại Mục 2, Chương II của dự thảo và chỉ áp dụng cho các dự án quan trọng quốc gia, dự án do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư.
Về chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt, tiếp thu ý kiến của đại biểu, trên cơ sở kế thừa và hoàn thiện các chính sách ưu đãi, hỗ trợ nhằm thu hút nguồn lực đầu tư, phát triển hạ tầng và công nghiệp đường sắt, nâng cao vai trò chủ đạo của đường sắt trong hệ thống giao thông vận tải quốc gia, dự thảo luật đã được chỉnh lý theo hướng minh bạch, rõ ràng và khả thi hơn.
Về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước, Bộ trưởng Xây dựng nêu rõ, để thể chế hóa kịp thời chủ trương đường lối quan trọng của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân tại Nghị quyết số 68-NQ/TW, dự thảo luật đã có quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước.
Trong đó, để khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp tham gia đầu tư dự án đường sắt theo phương thức đối tác công-tư (PPP) hoặc đầu tư trực tiếp, dự thảo đã quy định các dự án này được nhà nước bảo đảm kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư, và phần kinh phí này không tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án khi thực hiện theo phương thức PPP.
Tiếp thu ý kiến của đại biểu, Điều 24 dự thảo luật đã được chỉnh lý theo hướng bổ sung các điều kiện ràng buộc, kiểm soát chuyển nhượng dự án đầu tư nhằm bảo đảm quản lý chặt chẽ, tránh thất thoát tài sản, bảo đảm quốc phòng an ninh.
Bên cạnh đó, quy định rõ vai trò quản lý nhà nước thông qua việc tham gia của cơ quan nhà nước trong kiểm soát các bước sau chủ trương đầu tư như: Kiểm tra công tác nghiệm thu, chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án do các dự án đường sắt thường có quy mô lớn, kỹ thuật cao, công nghệ phức tạp và đòi hỏi cao về an toàn.
Về bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất, để bảo đảm chặt chẽ không áp dụng phổ quát cho tất cả các dự án, Điều 57 của dự thảo luật đã chỉ rõ quy định này chỉ áp dụng đối với dự án đường sắt quan trọng quốc gia, dự án đường sắt do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư.
Điều 34 của dự thảo quy định cho phép Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được quyết định việc tách dự án bồi thường, hỗ trợ tái định cư thành dự án độc lập và được chỉ định thầu đối với công tác này.
Quy định này tương tự với quy định tại Luật Đầu tư công và Luật Đấu thầu, chỉ khác về thời điểm quyết định tách dự án là sau khi đã được cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư. Đây là một trong những nội dung quan trọng, nhằm tháo gỡ “điểm nghẽn” về giải phóng mặt bằng, nguyên ngân chủ yếu gây chậm tiến độ, đội vốn.
Về hiệu lực thi hành và quy định chuyển tiếp, tiếp thu ý kiến của đại biểu, Chính phủ đã rà soát và chỉnh lý các quy định có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 và những quy định có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 của dự thảo để bảo đảm tính khả thi của các quy định có hiệu lực sớm.
Bên cạnh đó, để bảo đảm không gián đoạn các hoạt động đường sắt, đặc biệt là các hoạt động về đầu tư xây dựng, Chính phủ đã chỉ đạo rà soát kỹ lưỡng các trường hợp cần xử lý chuyển tiếp đối với dự án đã được quyết định chủ trương đầu tư trước ngày luật này có hiệu lực và quy định chuyển tiếp đối với việc đánh giá an toàn hệ thống.