Vẫn chờ những truyện ngắn “đỉnh”
Cuộc thi truyện ngắn Báo Văn nghệ 2022 - 2024 vừa khép lại bằng lễ tổng kết và trao giải. Sau hơn 2 năm phát động, với hơn 2.700 truyện ngắn gửi về, Ban tổ chức đã trao 10 giải thưởng, trong đó có 2 giải Nhì, 2 giải Ba và 6 giải Tư. Đáng chú ý, giải Nhất - vị trí cao nhất của cuộc thi đã để trống.
Hai tác phẩm đoạt giải Nhì thuộc về "Bờ sông lặng sóng" của Vũ Ngọc Thư và tác phẩm "Trăm Ngàn" của Ngô Tú Ngân. Ảnh: P. Sỹ.
Một khoảng trống không chỉ là sự thiếu vắng trên bảng xếp hạng, mà còn phản ánh chân thực mặt bằng sáng tác văn học hiện nay: Nhiều về số lượng, song chưa thực sự có những đột phá về chất lượng.
Nhà văn Nguyễn Bình Phương - Chủ tịch Hội đồng Giám khảo, chia sẻ: “Cuộc thi đã phản ánh đúng mặt bằng hiện tại của hoạt động sáng tác truyện ngắn ở Việt Nam, cả về số lượng và chất lượng. Sự tham gia của đông đảo cây bút, từ người ở độ tuổi 90 đến em bé thiếu nhi mới 10 tuổi, cho thấy văn chương và sáng tác văn chương, dù trong hoàn cảnh nào, vẫn luôn là điểm tựa tinh thần tươi đẹp”.
Trong dòng chảy biến động của xã hội - từ dư chấn của đại dịch Covid-19 đến làn sóng trí tuệ nhân tạo (AI) lan rộng - nhiều vấn đề của cuộc sống trở thành đề tài rộng lớn, mang nhiều tầng sâu cho sáng tác. Tuy nhiên, theo đánh giá của hội đồng, dù có nhiều cố gắng trong cách tiếp cận và thể hiện, các tác phẩm dự thi vẫn chưa thực sự vươn tới ngưỡng thuyết phục hoàn toàn.
Về lý do không có giải Nhất, nhà văn Nguyễn Bình Phương nhấn mạnh: “Chúng ta nên nhìn nhận điều này ở khía cạnh tích cực hơn. Đó là sự đòi hỏi cao của hội đồng giám khảo. Và đòi hỏi ấy hết sức chính đáng, bởi đó là lời nhắc ý vị rằng còn những bước hoàn thiện phía trước mà mỗi tác giả cần tiếp tục vươn tới nếu thực sự muốn chinh phục đỉnh cao của nghệ thuật truyện ngắn”.
Dù không có giải cao nhất, những tác phẩm được trao giải cũng đã tạo nên dấu ấn riêng trong lòng người đọc. Giải Nhì được trao cho “Bờ sông lặng sóng” của Vũ Ngọc Thư và “Trăm Ngàn” của Ngô Tú Ngân. Giải Ba thuộc về “Nhi thư” của Hà Đình Cẩn, “Miền xa ngái” của Phạm Xuân Hùng. Sáu giải Tư lần lượt được trao cho Núi vỡ (Lữ Hồng), Cây gạo ở chợ chiều (Cầm Thị Đào), Tiếng vọng (Vương Đình Khang), Đất ao (Đào Quốc Vịnh), Thư viện người (Lê Văn Thân) và Rượu hoa mất trí (Như Bình).
Tác giả Vũ Ngọc Thư - một người lính trở về từ chiến tranh, lần đầu tiên thử sức với văn xuôi và lập tức gặt hái thành công: “Tôi rất vui được Ban tổ chức trao giải Nhì cho “Bờ sông lặng sóng”. Tôi không phải hội viên hội văn học, chỉ là người viết nghiệp dư nhưng tôi yêu thơ, yêu văn, vì vậy tôi đã viết. Sau giải này, được sự cổ vũ của bạn bè, tôi sẽ cố gắng viết thêm nhiều hơn nữa”.
Chia sẻ trong lễ trao giải, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, khẳng định: “Cuộc thi diễn ra từ năm 2022 - 2024 chỉ là một bước đi trong một chặng đường của văn học Việt Nam. Nhưng đây là một bước đi thú vị, chắc chắn, vững vàng và mang đến nhiều cảm xúc”.
Ông Thiều nhấn mạnh tính chuyên môn của cuộc thi khi Ban tổ chức đã lựa chọn những nhà văn tên tuổi, có vị thế trong văn đàn đảm nhiệm vai trò thành viên Hội đồng sơ khảo và chung khảo.
Kết quả của cuộc thi không đơn thuần là các giải thưởng. Đó còn là một sự đánh thức ý thức nghề nghiệp, là hồi chuông nhắc nhở những người cầm bút về hành trình tìm kiếm sự thật nghệ thuật, sự dấn thân để sáng tạo có chiều sâu. Dẫu chưa có giải Nhất, nhưng theo nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, hội đồng giám khảo và ban biên tập đã đưa ra “sự lựa chọn chính xác trong cách thức, tư duy và cách nhìn”.
Một cuộc thi văn chương khép lại với dấu lặng ở hạng mục cao nhất, nhưng không vì thế mà giảm đi giá trị. Trái lại, đó là động lực để văn chương Việt tiếp tục vươn tới những đỉnh cao - nơi tác phẩm không chỉ là sản phẩm thẩm mỹ, mà còn là tiếng nói chạm vào chiều sâu tâm hồn người đọc.