Xây dựng nông thôn mới theo hướng tăng cường chủ động cho các địa phương
Giai đoạn 2026-2030 xây dựng nông thôn mới (NTM) theo hướng có tính đột phá để tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng trong xây dựng NTM , để các địa phương sau khi đạt chuẩn NTM nâng cao tiếp tục phấn đấu thực hiện nâng cao chất lượng các tiêu chí, xây dựng NTM hiện đại, phù hợp với bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới.
Tăng quyền chủ động cho các địa phương
Chia sẻ về định hướng xây dựng Bộ tiêu chí NTM phát biểu tại hội thảo tham vấn Bộ tiêu chí quốc gia các cấp giai đoạn 2026-2030 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức mới đây, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho biết, việc sửa đổi Bộ Tiêu chí NTM lần này không chỉ là cập nhật nội dung, mà còn hướng đến tăng quyền chủ động cho các địa phương trong triển khai chương trình NTM.
Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho biết, Bộ Tiêu chí NTM giai đoạn 2026 - 2030 đã được xây dựng dựa trên đề xuất của các Bộ, ngành, địa phương từ cuối năm 2024 và trải qua nhiều cuộc góp ý trong thời gian qua.
Tuy nhiên, với việc sắp xếp lại tổ chức bộ máy hành chính, cũng như những thay đổi trong điều kiện phát triển của các vùng nông thôn, việc rà soát, điều chỉnh lại các tiêu chí là cần thiết để đảm bảo tính khả thi, sát với thực tế. Chính vì vậy, một trong những điểm mới đáng chú ý trong dự thảo Bộ Tiêu chí lần này là việc phân chia các xã thành 3 nhóm, căn cứ vào điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, địa hình và định hướng quy hoạch.
Nhóm 1 gồm các xã nghèo, xã thuộc khu vực II và III, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Nhóm 2 là các xã có tỷ lệ đất nông nghiệp chiếm từ 70% trở lên trong tổng diện tích tự nhiên. Nhóm 3 bao gồm những xã đang đô thị hóa, tiếp giáp phường, có mật độ dân số từ 1.000 người/km² trở lên hoặc tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế dưới 10%.
Việc phân nhóm nhằm đảm bảo mỗi địa phương được áp dụng hệ thống tiêu chí phù hợp với khả năng và mục tiêu phát triển cụ thể. Thay vì một khuôn mẫu áp dụng chung, các xã sẽ có lộ trình, tiêu chí và mức độ yêu cầu khác nhau, từ đó giúp các địa phương chủ động hơn trong lập kế hoạch và triển khai.
NTM mới không đơn thuần là nâng cao thu nhập
Phản ánh từ các địa phương cũng chỉ ra rằng, qua ba giai đoạn thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng NTM từ 2010 đến nay, Bộ tiêu chí quốc gia đã là công cụ quan trọng trong định hướng, giám sát và đánh giá kết quả. Tuy nhiên, giai đoạn 2021–2025 vẫn còn nhiều bất cập như ban hành chậm, nội dung cồng kềnh, chưa phù hợp vùng miền. Một số tiêu chí như thu nhập, nghèo đa chiều, môi trường, an toàn thực phẩm còn đạt thấp, nhất là tại miền núi phía Bắc và Tây Nguyên. Do vậy, Bộ tiêu chí giai đoạn mới cần đảm bảo tinh thần “đột phá, linh hoạt, bao trùm”, đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh cả nước chỉ còn 3321 xã và 34 tỉnh, thành phố sau 1/7/2025.
Cho ý kiến về tiêu chí NTM giai đoạn 2026-2030 về lĩnh vực quy hoạch và cơ sở hạ tầng nông thôn, TS.KTS. Phạm Thị Nhâm, Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia, Bộ Xây dựng góp ý, các tiêu chí quy hoạch và cơ sở hạ tầng cần phát huy vai trò là trụ cột cứng định hình không gian sống chất lượng, thúc đẩy sản xuất hàng hóa, nâng cao năng lực tổ chức cộng đồng và thích ứng với các xu hướng phát triển hiện đại như đô thị hóa, chuyển đổi số, biến đổi khí hậu.
Bà Nhâm cho rằng việc phân tầng theo cấp độ xã nông thôn mới, nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới hiện đại và phân nhóm xã theo vùng miền khó khăn, xã đô thị hóa, xã phổ biến gắn với sản xuất nông nghiệp, và phân định rõ vai trò giữa cấp xã và cấp tỉnh không chỉ giúp Bộ tiêu chí khả thi hơn trong thực tiễn triển khai, mà còn tạo cơ sở cho một quá trình phát triển nông thôn hiệu quả, bao trùm và bền vững.
Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, nội dung quan trọng, tiêu chí quan trọng số 1 là quy hoạch thì đề nghị nghiên cứu kỹ thêm. Bởi vì chúng ta vẫn nói là thay đổi cấp chính quyền địa phương, cụ thể ở đây, xã từ hơn hơn 10.000 xã còn hơn 3.000 xã. Thay đổi hẳn này đã đem theo yếu tố đầu tiên chính là quy hoạch phải như thế nào? Bây giờ tỉnh cũng khác, có 34 tỉnh. Do đó, vùng trọng điểm cũng sẽ khác, phạm vi kinh tế cũng sẽ khác.