Trường học 2 trong 1: Mô hình nào là hợp lý?
Xây dựng mô hình trường THPT kỹ thuật hoặc trường THPT có những lớp học chương trình giáo dục phổ thông đồng thời có những lớp học nghề là một trong những nhiệm vụ đặt ra trong Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Gắn đào tạo nghề với giáo dục phổ thông sẽ giúp học sinh có nhiều lựa chọn và cơ hội phát triển hơn sau khi tốt nghiệp.
Trao đổi với phóng viên Báo Đại đoàn kết, TS Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục Chuyên nghiệp (Bộ GDĐT) cho biết, trước đây Việt Nam từng có mô hình trường THPT kỹ thuật ở một số địa phương. Đó là thời điểm năm 2004, Bộ GDĐT triển khai thí điểm mô hình này tại các tỉnh Quảng Bình, Đồng Tháp, Cần Thơ và Phú Thọ với mong muốn thực hiện mục tiêu kép: Giáo dục học sinh vừa có trình độ THPT, vừa có kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp, góp phần phân luồng học sinh sau THCS.
Khi đó, chương trình được thiết kế theo cấu trúc 70% là giáo dục phổ thông theo chương trình, sách giáo khoa chuẩn và 30% kỹ thuật nghề. Tuy nhiên, mô hình thí điểm biểu hiện một số bất cập, hạn chế. Vì vậy, các địa phương đã chuyển đổi mô hình Trường THPT kỹ thuật sang mô hình trường THPT bình thường.
Giai đoạn trước năm 2019 - 2020, tuyển sinh vào lớp 10 THPT có cộng điểm cho học sinh có chứng chỉ học nghề nên rất đông học sinh lớp 9 đã đăng ký học nghề. Tuy nhiên, phần lớn trong số đó không mặn mà và chú trọng đến học nghề nên thực tế mục tiêu giúp học sinh sớm làm quen với các nghề phổ thông, rèn luyện trải nghiệm lao động và phát hiện sở trường, góp phần phân luồng và chuẩn bị cho học sinh lớp 9 lựa chọn các ban học ở trường THPT hợp lý khó đạt được như kỳ vọng do nhu cầu học để lấy điểm cộng ưu tiên, không phải là học để biết, để làm nghề.
Từ năm 2025, học sinh có giấy chứng nhận nghề được cấp trong thời gian học THPT sẽ không được cộng 1 - 2 điểm khuyến khích khi xét tốt nghiệp THPT như những năm trước. Điều này được các chuyên gia và xã hội ủng hộ bởi thực tế việc thí sinh học nghề không bổ sung cho năng lực học vấn của thí sinh nên duy trì việc cộng điểm là bất hợp lý trong bối cảnh thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Ngược lại, giấy chứng nhận này nên được xem xét cộng khi tiếp tục theo học nghề. Còn việc dạy nghề trong trường THPT hiện nay phần lớn theo hướng “dạy cho có”, học sinh học nghề phổ thông không phải vì mục tiêu phân luồng, hướng nghiệp, mục đích chính là được cộng điểm khi xét tốt nghiệp THPT chính là làm lãng phí thời gian, tiền bạc, học sinh thì đặt mục tiêu sai khi học.
Về việc triển khai mô hình THPT kỹ thuật hoặc trường THPT có những lớp học chương trình giáo dục phổ thông đồng thời có những lớp học nghề, TS Hoàng Ngọc Vinh phân tích, từ bài học trước đây, khi triển khai hệ thống trường THPT kỹ thuật, Bộ GDĐT cần có tổng kết mô hình thí điểm để áp dụng tiếp hay không? Nếu có thì cần thay đổi, điều chỉnh những gì và phần nào cần tiếp tục kế thừa, phát huy? Tuy nhiên, quan điểm của chuyên gia này đó là ủng hộ cách tiếp cận cho phép trường THPT có những lớp học chương trình giáo dục phổ thông đồng thời có chương trình đào tạo kỹ năng nghề. Lý do việc học nghề nên là sự lựa chọn tự nguyện của học sinh. Học sinh vẫn học Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và ai muốn thì có thể đăng ký học một số modul nghề, chẳng hạn như làm bánh, học nấu ăn, nghề điện… Học ở đây cần kết hợp với các trường nghề đào tạo có cơ sở thực hành, trang thiết bị và có giáo viên hướng dẫn chuyên môn không phải kiêm nhiệm theo kiểu nghề tay trái để tránh tình trạng học cho có, cưỡi ngựa xem hoa”… Học ở đây là học kỹ năng sau đó có tổ chức đánh giá kiến thức, kỹ năng chứ không chú trọng bằng cấp. Việc học phải là đào tạo thực chất, gắn với tiêu chuẩn ngành nghề ngoài thị trường để người học sau khi tốt nghiệp thực sự có được kỹ năng để làm nghề đó còn để giỏi nghề, tất nhiên cần tiếp tục học nâng cao và thực hành, rèn luyện trong thực tế.
Cũng liên quan đến phân luồng sau THCS, TS Hoàng Ngọc Vinh đề cập đến việc tái lập trình độ Trung học nghề (THN) tại Dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Trong đó, một số ý kiến đề xuất cho phép học sinh THN học thêm vài môn văn hóa để được thi tốt nghiệp THPT. Điều này dù theo TS Vinh là không hợp lý vì nếu cho học sinh THN thi tốt nghiệp THPT chỉ bằng cách học thêm vài môn, thì bản chất phân luồng bị làm mềm đến mức mờ nhòe. Phân luồng không còn là định hướng rõ ràng mà trở thành lối đi vòng để rồi lại trở về điểm xuất phát: học để thi, thi để có bằng.
“Khi đó, THN bị biến dạng thành một phiên bản THPT “pha nghề”, không còn bản sắc riêng, không tạo được lộ trình học tập khác biệt và không giống mô hình nào trên thế giới. Để đảm bảo xóa bỏ tâm lý chuộng bằng tốt nghiệp THPT chỉ cần ghi vào Luật Giáo dục nghề nghiệp rằng: “Bằng tốt nghiệp THPT và bằng tốt nghiệp THN có giá trị pháp lý như nhau về học liên thông, cơ hội việc làm và phát triển sự nghiệp”. Văn bằng của hai con đường này đều gọi là bằng tốt nghiệp trung học và ghi rõ bên dưới học theo con đường nào theo hướng nghề hay theo hướng học vấn (academic). Nếu cố giữ đòi hỏi để học sinh THN có hai bằng trong 3 năm là điều không nên và phân luồng như thế chỉ là hình thức, không giải được bài toán thực chất mà giáo dục Việt Nam đang đối mặt” – TS Hoàng Ngọc Vinh nêu quan điểm.