Chikungunya và sốt xuất huyết: Hai mối đe dọa cùng chung nguồn lây

Diễn biến phức tạp

Việt Nam hiện chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya trong cộng đồng, nhưng nguy cơ xâm nhập là rõ rệt. Nghiên cứu dịch tễ học từ 2017–2019 trên hơn một nghìn mẫu huyết thanh cho thấy gần một nửa số mẫu từng có kháng thể với virus này, thậm chí có mẫu dương tính với kỹ thuật PCR. Đây là bằng chứng Chikungunya đã từng lưu hành âm thầm, và trong bối cảnh mùa mưa – mùa sinh sản cao điểm của muỗi vằn như hiện nay – việc căn bệnh này quay trở lại là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Song song với những cảnh báo về Chikungunya, SXH trong nước đang có chiều hướng tăng nhanh. Tại Hà Nội, đến giữa tháng 8/2025 đã có hơn 800 ca, nhiều ổ dịch vẫn hoạt động và dự báo tiếp tục gia tăng theo chu kỳ mùa mưa. Nghiêm trọng hơn, khu vực phía Nam chứng kiến hơn 44.000 ca mắc, 11 ca tử vong chỉ trong tám tháng đầu năm, tăng gần gấp đôi so với cùng kỳ 2024. Đồng Nai ghi nhận gần 10.000 ca, mức tăng trên 150%. Ở Cần Thơ, số ca nhập viện tăng gấp đôi so với năm trước, chủ yếu là trẻ em – nhóm dễ bị tổn thương nhất. Những con số này không chỉ cho thấy dịch bệnh diễn biến phức tạp, mà còn gợi mở khả năng “dịch chồng dịch” khi cả hai loại virus cùng có chung vật trung gian truyền bệnh.

Dễ nhầm lẫn về triệu chứng càng làm công tác chẩn đoán và điều trị thêm khó khăn trong viễn cảnh Chikungunya xâm nhập vào nước ta.

BS Trương Hữu Khanh - Phó chủ tịch Liên chi hội Truyền nhiễm TPHCM, phân tích: Nếu như SXH thường nổi bật bởi tình trạng xuất huyết và nguy cơ sốc, thì Chikungunya lại đặc trưng bởi cơn đau khớp dữ dội, kéo dài khiến bệnh nhân khom lưng khi di chuyển. Tuy vậy, cả hai đều khởi phát bằng sốt cao, đau đầu, đau cơ, dẫn đến nguy cơ bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm ở giai đoạn sớm. Đồng thời, đều không có thuốc điều trị đặc hiệu.

Đây chính là thách thức đối với hệ thống giám sát dịch tễ và ngành y tế dự phòng, đặc biệt khi Việt Nam đang mở rộng giao lưu, du lịch, thương mại quốc tế.

Phòng chống đồng bộ

Hiện Bộ Y tế đã chỉ đạo triển khai hàng loạt giải pháp mang tính đồng bộ, lồng ghép cả hai bệnh trong cùng một chiến dịch với mô hình “quản lý vector tích hợp”.

Tại tuyến trung ương, Cục Phòng bệnh đã yêu cầu các đơn vị kiểm dịch y tế quốc tế tăng cường giám sát hành khách nhập cảnh, đặc biệt từ các khu vực có dịch, sẵn sàng phân loại, cách ly và xử lý ca nghi ngờ ngay tại cửa khẩu. Song song, các Viện Vệ sinh dịch tễ, Viện Pasteur được giao nhiệm vụ tăng cường giám sát muỗi, điều tra ổ dịch và hỗ trợ kỹ thuật cho các địa phương. Ở Hà Nội, Sở Y tế đã chỉ đạo siết chặt giám sát tại sân bay Nội Bài, phối hợp với Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương lấy mẫu xét nghiệm kịp thời, đồng thời tổ chức xử lý triệt để ổ dịch sốt xuất huyết, không để lan rộng. Tại TP.HCM, chiến dịch “Không lăng quăng – không muỗi – không bệnh” được phát động kéo dài hơn một tháng, với trọng tâm là vận động từng hộ gia đình tự loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, kết hợp phun hóa chất tại các điểm nguy cơ cao.

Tuy nhiên, thành công của mọi biện pháp y tế đều phụ thuộc vào sự tham gia của cộng đồng. BSCKII. Nguyễn Nguyên Huyền - Giám đốc Trung tâm phòng chống dịch – Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, nhấn mạnh: Không thể chỉ trông chờ vào lực lượng phun hóa chất, mà quan trọng hơn là hành vi thường nhật của người dân. Việc đậy kín dụng cụ chứa nước, thay rửa bình hoa, loại bỏ phế thải có thể chứa nước mưa, ngủ màn kể cả ban ngày, mặc quần áo dài, sử dụng kem xua muỗi… là những hành động đơn giản nhưng hiệu quả để ngăn chặn vòng đời của muỗi. Nhiều địa phương đã huy động đoàn thể, tổ dân phố, học sinh, sinh viên cùng tham gia tổng vệ sinh định kỳ. Chính sự đồng thuận xã hội này mới tạo ra hiệu quả bền vững, chứ không chỉ là những chiến dịch mang tính thời điểm.

Đức Trân