Giảm nghèo giai đoạn 2026-2035: Chuyển đổi tư duy từ giảm nghèo sang làm giàu bền vữngBài cuối: Đích đến là giảm nghèo thực chất
Theo các chuyên gia việc hợp nhất 2 Chương trình mục tiêu Quốc gia nông thôn mới và giảm nghèo bền vững là cần thiết. Tuy nhiên trong bối cảnh thực hiện chính quyền hai cấp, giảm nghèo đòi hỏi việc trao quyền tự quyết mạnh mẽ cho chính quyền cấp xã để chủ động triển khai các biện pháp giảm nghèo phù hợp với điều kiện địa phương, từ đó nâng cao hiệu quả và tạo ra những thành công mới trong công tác này.
Cần bước chuyển mới về tư duy
Năm 2025 là năm kết thúc thực hiện ba chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 về xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đặc biệt cũng là năm thực hiện mô hình mới chính quyền 2 cấp.
Trước bối cảnh này, tại Văn bản 6352/VPCP-KTTH ngày 9/7/2025, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã yêu cầu các cơ quan chức năng kịp thời ban hành các văn bản hướng dẫn về quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia đồng bộ với mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Cụ thể, Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương, địa phương chủ động rà soát, kịp thời ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn về quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia đồng bộ với việc sắp xếp đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp; kịp thời tập huấn, hướng dẫn các tổ chức, cá nhân có liên quan triển khai thực hiện các Nghị định của Chính phủ về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương và các văn bản có liên quan bảo đảm việc tổ chức, thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia không bị gián đoạn.Các địa phương chủ động đánh giá kết quả thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 của địa phương, phối hợp chặt chẽ với các chủ chương trình, Bộ Tài chính đề xuất giải pháp phù hợp cho giai đoạn tới.
Tại buổi tọa đàm về triển khai công tác giảm nghèo trong bối cảnh mới do báo Dân Việt tổ chức mới đây nhiều chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh kinh tế - xã hội đã thay đổi, đòi hỏi công tác giảm nghèo phải có những bước chuyển mình để không chỉ bền vững mà còn phải thực chất hơn. Một trong những vấn đề lớn nhất và mang tính nền tảng cho giai đoạn tới chính là việc xây dựng một chuẩn nghèo mới. Theo ông Nguyễn Lê Bình - Phó Chánh Văn phòng Giảm nghèo quốc gia, chuẩn nghèo hiện tại sẽ kết thúc vào cuối năm 2025 và một chuẩn nghèo mới với các tiêu chí được nâng lên đang được trình Chính phủ. “Chuẩn nghèo mới các tiêu chí nâng lên rõ ràng sẽ khiến cho tỷ lệ hộ nghèo trên cả nước tăng lên trong giai đoạn tới.Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận đây không phải là một bước lùi, mà là một sự điều chỉnh tất yếu để phản ánh đúng hơn mức sống và sự phát triển của đất nước. Việc nâng chuẩn nghèo cho thấy chúng ta không chấp nhận một mức sống tối thiểu như trước, mà hướng đến việc người dân được chia sẻ nhiều hơn thành quả từ tăng trưởng kinh tế”, ông Nguyễn Lê Bình nhấn mạnh.
Cũng có nhiều ý kiến cho rằng, quá trình sắp xếp lại các đơn vị hành chính cũng sẽ là rào cản trong quá trình triển khai các chính sách về giảm nghèo. Tuy nhiên, bà Phạm Minh Thu - Chuyên gia giảm nghèo cho rằng, việc sắp xếp lại đơn vị hành chính là cơ hội để phân bổ lại nguồn lực một cách hiệu quả hơn, từ đó gia tăng thêm sức mạnh cho công tác giảm nghèo. Tuy nhiên khi ranh giới giữa nông thôn và đô thị ngày càng mờ đi, việc duy trì hai chuẩn nghèo riêng biệt cho hai khu vực cần được cân nhắc lại một cách thấu đáo.
Quan trọng hơn, khái niệm "nghèo" trong bối cảnh mới không còn chỉ gói gọn trong thiếu hụt thu nhập hay các dịch vụ cơ bản như y tế, giáo dục.
“Cần bổ sung các "chiều nghèo" mới cho phù hợp với thời đại. Đó có thể là chiều thiếu hụt về kỹ năng số, an ninh mạng trong bối cảnh chuyển đổi số; hay những rủi ro và tác động từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường (chất lượng không khí, rác thải), đặc biệt là tại các khu vực đô thị đang phát triển nóng.Điều này đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải có một cái nhìn toàn diện hơn, đa chiều hơn để nhận diện đúng và giải quyết trúng các vấn đề của người nghèo trong xã hội hiện đại”m bà Phạm Minh Thu nhấn mạnh.
Xây dựng những mô hình giảm nghèo gắn với sự trao quyền
Một trong những vấn đề được các chuyên gia nhấn mạnh trong quá trình triển khai chương trình giảm nghèo giai đoạn 2026-2035 đó là việc thực hiện trao quyền cho người nghèo và địa phương nghèo. Để làm được điều này, cần một bước chuyển mình mạnh mẽ trong tư duy và hành động, từ việc hỗ trợ toàn diện đến trao quyền "thực chất" cho người dân, với đích đến cuối cùng là hạnh phúc.
Theo ông Đặng Đình Ngọc - Chuyên gia giảm nghèo của Tổ chức CARE cho rằng chìa khóa để giảm nghèo bền vững nằm ở việc trao quyền và nâng cao vai trò "sở hữu" của người dân trong chính các hoạt động dành cho họ.
Ông nhấn mạnh: “Dù tác động như thế nào cũng cần để người nghèo tự tin cảm thấy có sự sở hữu. Nếu họ không thấy vai trò của mình trong một hoạt động, họ sẽ không muốn tham gia. Đặc biệt, cần xây dựng những mô hình giảm nghèo gắn với sự trao quyền thực sự cho người dân, để họ tự quyết định và tham gia, từ đó tự tin vươn lên thoát nghèo", ông Ngọc nói.
Không chỉ người dân, bản thân chính quyền cũng phải được trao quyền thực chất hơn. Không phải chỉ trao quyền trên giấy tờ, địa phương cần được công nhận khi đưa ra các chính sách giảm nghèo và hỗ trợ phân bổ ngân sách hợp lý để thực hiện chương trình giảm nghèo.
Về việc phân quyền cho cấp xã trong cuốn “Sổ tay hướng dẫn thực hiện một số nhiệm vụ, thẩm quyền mới của chính quyền cấp xã theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp – lĩnh vực nông nghiệp và môi trường” vừa được Bộ NNMT công bố mới đây cho thấy, chính quyền cấp xã được giao tổng cộng 8 nhiệm vụ, thẩm quyền mới thuộc lĩnh vực nông thôn mới và giảm nghèo. Theo đó, UBND cấp xã được xác định rõ trong Sổ tay với các nhiệm vụ như: Thành lập Ban Chỉ đạo và xây dựng kế hoạch rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo hằng năm theo Quyết định số 24/2021/QĐ-TTg. Đây là bước quan trọng nhằm xác định đúng đối tượng để triển khai chính sách hỗ trợ kịp thời và hiệu quả. Tổ chức thực hiện các hoạt động đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo; hỗ trợ người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; kiểm tra, giám sát và tổng kết định kỳ kết quả thực hiện…
Bộ NNMT khẳng định: Giai đoạn 2026-2035 tư tưởng phân cấp, phân quyền được thể hiện mạnh mẽ. Trong đó, Trung ương giữ vai trò xây dựng khung, ban hành quy chuẩn và định mức phân bổ nguồn lực, còn địa phương được trao quyền tự quyết tối đa, từ khâu tổ chức đến lựa chọn giải pháp cụ thể, gắn liền với điều kiện thực tế. Cách tiếp cận này giúp phát huy vai trò chủ thể của người dân và chính quyền địa phương, đồng thời tạo cơ chế khuyến khích, khen thưởng và chế tài rõ ràng đối với các đơn vị tiên tiến hoặc chậm tiến độ.
“Mục tiêu lớn nhất là nông thôn phải khởi sắc, người dân có cuộc sống ấm no, nông nghiệp ngày càng hiện đại. Để đạt được, chương trình cần phát huy thành quả những năm qua, đồng thời khắc phục tồn tại, nhất là trong cơ chế huy động nguồn lực và phân cấp phân quyền rõ ràng. Trong đó, người nông dân phải thực sự trở thành chủ thể kiến tạo cuộc sống của chính mình, còn chính quyền địa phương phải đóng vai trò quyết định, chủ động và linh hoạt”, Thứ trưởng Bộ NNMT Võ Văn Hưng nhấn mạnh.