Ám ảnh bệnh lao

Lao là một nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam với khoảng 17.000 người chết mỗi năm và trẻ em là nhóm dễ bị tổn thương đặc biệt. Tại nhiều quốc gia, lao là nguyên nhân mắc bệnh và tử vong quan trọng ở trẻ em lưu hành bệnh lao, với gần 400 trẻ em tử vong mỗi ngày vì căn bệnh này.

30% chưa được phát hiện

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã công bố, lao là căn bệnh truyền nhiễm hàng đầu trên thế giới, nguy hiểm như HIV/AIDS. Theo Bộ Y tế, hằng năm, Việt Nam vẫn ghi nhận hàng nghìn trường hợp mắc lao mới, thậm chí có nhiều đối tượng mắc lao chưa được phát hiện và đang tiếp tục lây truyền bệnh trong cộng đồng.

Mỗi năm, nước ta ghi nhận thêm 130.000 bệnh nhân mắc lao mới. Trong đó, 7.000 người nhiễm lao đồng thời với nhiễm HIV, hơn 5.000 trường hợp trong số đó được xác định nhiễm lao kháng đa thuốc, 6% trong số đó là nhiễm lao siêu kháng thuốc. Thậm chí có nhiều đối tượng mắc lao chưa được phát hiện và đang tiếp tục lây truyền bệnh trong cộng đồng.

Bệnh lao là nguyên nhân gây tử vong thứ 2 trong các bệnh nhiễm trùng với khoảng 1,3 triệu người tử vong, trong đó có khoảng 510.000 phụ nữ. Con số tử vong này đã khiến lao trở thành một trong các bệnh gây tử vong hàng đầu ở nữ giới. Trong khi đó, tình hình lao kháng thuốc đang có diễn biến phức tạp và đã xuất hiện ở hầu hết các quốc gia.

Theo PGS.TS Nguyễn Viết Nhung - Giám đốc Bệnh viện Phổi trung ương, dù đã xuất hiện từ rất lâu nhưng mỗi năm lao vẫn gây tử vong cho gần 2 triệu người trên thế giới và nguyên nhân chính là do vi khuẩn lao. Ở Việt Nam, đến nay mỗi ngày vẫn có gần 50 người chết do lao. Gánh nặng bệnh lao ở Việt Nam đứng thứ 12 trong 20 nước có số người bệnh lao cao nhất trên toàn cầu, đồng thời đứng thứ 14 trong số 27 nước có gánh nặng bệnh lao đa kháng thuốc cao nhất thế giới.

Điều đáng lo ngại, theo các chuyên gia y tế, mỗi năm, Việt Nam có khoảng 170.000 người mắc lao mới thì chỉ phát hiện được khoảng 70%, còn 30% bệnh nhân lao trong cộng đồng chưa được phát hiện. Đây là điều đáng lo ngại, bởi những người mắc lao chưa được phát hiện sẽ nguồn lây lan bệnh ra cộng đồng.

Tỷ lệ lây nhiễm cao

Theo báo cáo của Chương trình Chống lao quốc gia, những năm qua công tác phát hiện nguồn lây vẫn gặp nhiều khó khăn do nhiều yếu tố khác nhau. Trong đó, hiểu biết của người dân về bệnh lao và cách phòng chống còn hạn chế, xã hội còn kỳ thị bệnh nhân lao dẫn đến người bị bệnh thường giấu bệnh. Trong khi đó, đa số bệnh nhân lao đều là người nghèo, điều kiện kinh tế khó khăn nên chưa có ý thức phòng chống, hạn chế lây lan bệnh ra cộng đồng.

Ngoài ra, tổ chống lao tuyến huyện, thị xã, thành phố trình độ chuyên môn không đồng đều nên công tác phòng, chống lao còn hạn chế, nhất là vùng sâu, vùng xa. Đồng thời, sự phối hợp giữa bệnh viện đa khoa và các trung tâm y tế chưa tốt, chất lượng xét nghiệm chưa đạt yêu cầu. Một điểm khó khăn nữa là công tác này chưa được xã hội hóa cao; kinh phí cho hoạt động của chương trình phòng chống lao còn hạn chế...

Theo PGS Nhung, hiện nay, Việt Nam xếp vào 14/27 nước có tỷ lệ bệnh nhân lao kháng thuốc cao, một năm có hơn 5.000 bệnh nhân lao kháng thuốc xuất hiện, trong đó gần 6% là lao siêu kháng thuốc. Ông Nhung khẳng định trước đây, Việt Nam chưa có thuốc chữa và chưa có nhiều thông tin về căn bệnh này nhưng hiện nay người bệnh lao kháng thuốc, kể cả bệnh nhân siêu kháng thuốc cũng đã có phác đồ điều trị.

Theo đó, lao kháng thuốc là kháng lại hai loại thuốc cơ bản chữa lao. Ở bệnh nhân đa kháng thuốc, tức là ngoài kháng hai loại này còn kháng thêm 2 loại điều trị lao hạng hai. Còn ở những bệnh nhân siêu kháng thuốc, có thể nói nhìn chung không có thuốc chữa. Theo đó, phác đồ điều trị cho bệnh nhân lao đa kháng thuốc trước kia kéo dài là từ 20-24 tháng khiến nhiều bệnh nhân nản. Hiện nay, Việt Nam đã áp dụng phác đồ mới điều trị bệnh lao kháng thuốc, thời gian điều trị được rút ngắn chỉ còn 9 tháng.

PGS Nhung cũng khẳng định, chi phí điều trị phác đồ mới, không tốn kém bằng phác đồ cũ. Chi phí điều trị của phác đồ 9 tháng, số thuốc mua sẽ ít hơn (tất nhiên có một số loại thuốc mới) giá thành rẻ hơn phác đồ hiện tại. Điều quan trọng nhất là số ngày điều trị thấp hơn, tiết kiệm được chi phí gián tiếp. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đang soạn thảo thông tư hướng dẫn chi phí bảo hiểm y tế cho những người nghi lao. Theo đó, tất cả dịch vụ, xét nghiệm, khám phát hiện lao sẽ được bảo hiểm y tế chi trả.

Vào tháng 12 năm 2020, Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và Chương trình Chống lao quốc gia Việt Nam đã tổ chức hội thảo “Hợp tác y tế hướng tới chấm dứt bệnh lao tại Việt Nam - Áp dụng Chiến lược 2X”. Dự án đã triển khai thí điểm Chiến lược 2X một cách toàn diện tại các cơ sở y tế và trong cộng đồng cho 18 huyện thuộc bảy tỉnh (Thái Bình, Nghệ An, An Giang, Cần Thơ, Đồng Nai, Tây Ninh và Tiền Giang). Theo đó, chiến lược 2X là chiến lược mới nhằm chẩn đoán bệnh lao bằng phương pháp chụp X-Quang ngực và xét nghiệm GeneXpert - phương pháp phát hiện vi khuẩn lao.

Để đạt được mục tiêu đến năm 2025 - 2035 giảm được 17% số bệnh nhân lao mỗi năm, Việt Nam cần phải có công cụ mới, có vaccine, có cách tiếp cận lao tiềm ẩn. Đặc biệt, điều quan trọng nhất là thay đổi nhận thức, nâng cao hiểu biết của người dân về bệnh lao để họ chủ động phát hiện, phòng chống bệnh cho bản thân và cộng đồng. TS Nhung cũng cho biết bệnh lao sẽ được chữa khỏi hoàn toàn và tránh lây lan cho cộng đồng nếu người bệnh được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. “Trước đây, chúng ta đợi người dân có triệu chứng đến khám để phát hiện lao thì nay chúng ta phải chủ động đến với người dân bằng chiến lược 2X. Chúng tôi sẽ xây dựng bản đồ để biết nhà nào đã được tầm soát lao. Đây sẽ là chiến dịch tầm soát như phòng, chống Covid-19” - PGS.TS Nguyễn Viết Nhung nói.

Bệnh lao ở trẻ em tiến triển nhanh và khó phát hiện hơn

Tại nhiều quốc gia, lao là nguyên nhân mắc bệnh và tử vong quan trọng ở trẻ em lưu hành bệnh lao, với gần 400 trẻ em tử vong mỗi ngày vì căn bệnh này. Vì vậy, thời gian tới Việt Nam sẽ tập trung giải quyết các thách thức trong quản lý bệnh lao trên trẻ em. PGS Nguyễn Viết Nhung - Giám đốc Chương trình Chống lao quốc gia nhấn mạnh: Không ai đáng chết vì bệnh lao, đặc biệt là trẻ em. Vì vậy, Việt Nam cần hợp tác để cùng kết thúc bệnh dịch này.