Ẩn họa khi lạm dụng kháng sinh

Sử dụng kháng sinh phải có chỉ định của thầy thuốc.

Bệnh kéo dài và tử vong nhiều hơn do kháng thuốc
Thuốc kháng sinh ra đời từ những năm đầu của thập kỷ 40 và là bước ngoặt lớn trong lịch sử y học nhân loại. Nó giúp cứu sống hàng triệu người mắc các bệnh nhiễm khuẩn như lao, viêm phổi, bạch hầu, viêm màng não mủ, nhiễm khuẩn huyết… Tuy nhiên do quá trình chọn lọc tự nhiên của vi khuẩn, việc sử dụng kháng sinh không đúng của con người, lạm dụng kháng sinh trong y tế, nông nghiệp làm gia tăng tình trạng kháng kháng sinh của vi khuẩn.

Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, ông Kidong Park cảnh báo, nếu lạm dụng kháng sinh kéo dài mà không có kiểm soát, số lượng bệnh nhân tử vong do kháng thuốc sẽ tăng từ 700.000 người mỗi năm hiện nay lên hàng chục triệu người vào năm 2050. Con người có thể bị tử vong chỉ vì một vết cắt nhỏ do nhiễm trùng vết thương mà kháng sinh không đáp ứng.

“Dùng thuốc kháng sinh thiếu cân nhắc, lạm dụng kháng sinh… không những gây ra tình trạng kháng thuốc, mà còn gây ra nhiều tác hại khác như gia tăng các biến cố có hại của thuốc không đáng có (như dị ứng, sốc phản vệ, chảy máu đường tiêu hóa...), tăng tỉ lệ nhập viện, cũng như tỉ lệ tử vong, gia tăng gánh nặng kinh tế cho gia đình người bệnh cũng như cho toàn xã hội”- ông Kidong Park nhấn mạnh.

Một cuộc khảo sát bệnh nhân ở 11 quốc gia trên thế giới cho thấy 22% bệnh nhân được dùng kháng sinh điều trị nhiễm trùng cấp tính tại cộng đồng thừa nhận không tuân thủ đầy đủ liệu trình. Nhiều bệnh nhân dùng liều thấp hơn hoặc chỉ dùng trong thời gian ngắn ba ngày thay vì năm ngày.

Tại Việt Nam, vấn đề kháng kháng sinh ngày càng trầm trọng. Kết quả khảo sát của ngành y tế cho thấy 88% ở thành thị và 91% ở nông thôn kháng sinh được bán mà không có đơn. Hầu hết vi khuẩn kháng với kháng sinh, nhiều vi khuẩn kháng nhiều loại, một số thậm chí kháng với tất cả kháng sinh. Tỷ lệ kháng với kháng sinh carbapenem, nhóm kháng sinh mạnh nhất hiện nay lên đến 50%, đặc biệt là các vi khuẩn gram âm như E.coli.

Theo GS.TS Nguyễn Gia Bình- trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Bạch Mai, tình trạng kháng kháng sinh đang đặt ra nhiều thách thức với nhân loại. Tổ chức Y tế thế giới thậm chí gọi kháng kháng sinh là cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu. Theo ông, tình trạng vi khuẩn kháng thuốc xảy ra tại nhiều quốc gia trên thế giới. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này như bác sĩ kê đơn không phù hợp, không nhiễm khuẩn vẫn chỉ định dùng kháng sinh; kê đơn không đúng kháng sinh, không phù hợp với bệnh, kê đơn quá liều, kê kháng sinh thế hệ mới, đắt tiền ngay khi trẻ lần đầu dùng kháng sinh... Dược sĩ bán thuốc khi không có đơn của bác sĩ, thậm chí chỉ định kháng sinh cho người bệnh. Người bệnh, người dân tự ý dùng kháng sinh, không tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc…

Phạt nhẹ chưa đủ sức răn đe
Tại lễ phát động Tuần lễ Truyền thông toàn cầu về kháng thuốc (từ 13 đến 19-11), Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Viết Tiến cho biết phần lớn kháng sinh thuộc thế hệ 1 và 2 hiện nay đã không có tác dụng đặc hiệu. Các bệnh viện hầu hết phải sử dụng kháng sinh thế hệ mới.

Ngành y tế đã có nhiều quy định về kiểm soát kê đơn thuốc kháng sinh trong điều trị, bán thuốc kê đơn. Hành vi bán lẻ kháng sinh mà không có toa thuốc bị nghiêm cấm, nhưng việc chấp hành và thực hiện của các cơ sở bán lẻ thuốc chưa nghiêm. Thứ trưởng Tiến cho rằng hiện mức phạt bán lẻ kháng sinh không kê toa chỉ 200.000-500.000 đồng là chưa đủ sức răn đe. Trong khi đó, kháng sinh đóng góp 13% (ở thành thị) và khoảng 19% (ở nông thôn) doanh thu của cơ sở bán lẻ thuốc.

Theo Thứ trưởng Tiến, Bộ Y tế sẽ thí điểm giám sát bằng hệ thống camera tại nhà thuốc và đưa tiêu chí bán thuốc kháng sinh theo đơn vào tiêu chuẩn nhà thuốc đạt Thực hành tốt (GPP). Bộ cũng đã ban hành Kế hoạch triển khai Đề án tăng cường kiểm soát kê đơn thuốc và bán thuốc kê đơn giai đoạn 2017-2020.

Để kiểm soát tình trạng kháng thuốc kháng sinh, theo ông Tiến, Bộ Y tế đang tiến hành nhiều biện pháp nhằm kiểm soát kê đơn thuốc kháng sinh trong điều trị như yêu cầu các bệnh viện thực hiện kê đơn thuốc theo đúng chỉ định, quy định, quy chế kê đơn thuốc nội trú và ngoại trú do Bộ Y tế ban hành; các bệnh viện hình thành Hội đồng Dược, thuốc, hàng tuần đều xem xét bệnh án, đơn thuốc của bác sỹ kê cho bệnh nhân xem có hợp lý hay không.

Cục trưởng Quản lý Khám chữa bệnh Lương Ngọc Khuê cho biết, trong giai đoạn 2017-2018, Bộ Y tế phối hợp với các Sở Y tế triển khai đề án tại Nam Định, Vĩnh Phúc, Đà Nẵng và Cần Thơ. Giai đoạn hai từ năm 2018 đến 2020 mở rộng toàn quốc. Đến năm 2020, các quầy thuốc, nhà thuốc bán kháng sinh phải 100% có đơn thuốc.

Bộ Y tế cũng yêu cầu Cục Quản lý Dược tiến hành thí điểm giám sát bán thuốc theo đơn tại một số nơi, đặc biệt là các thành phố lớn; tăng cường kiểm soát nhiễm khuẩn tại các cơ sở y tế, siết chặt công tác chống nhiễm khuẩn ở khu hậu phẫu, rửa tay bằng xà phòng; sử dụng kháng sinh hợp lý trong chăn nuôi, nuôi trồng…

Để chấm dứt lạm dụng và sử dụng thuốc kháng sinh đúng cách, Thứ trưởng Nguyễn Viết Tiến khuyến cáo: Người dân chỉ dùng kháng sinh khi có đơn thuốc của bác sỹ; không dùng thuốc kháng sinh thừa từ lần sử dụng trước hoặc không chia sẻ, dùng chung thuốc kháng sinh của mình cho người khác.