Băn khoăn thu phí bảo vệ môi trường

Bộ Tài chính vừa gửi lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp về dự thảo Nghị định quy định phí bảo vệ môi trường với khí thải.

Theo Bộ Tài chính, ở nước ta, chất lượng môi trường không khí tại các thành phố lớn, một số khu công nghiệp, làng nghề đang ngày càng suy giảm, tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, thiệt hại cho nền kinh tế, đe dọa tới môi trường. Hiện, ô nhiễm môi trường không khí, nhất là tại các đô thị lớn đang có xu hướng ngày càng gia tăng, có thời điểm chất lượng không khí ở mức báo động. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do hoạt động xả khí thải của các cơ sở xả thải và phương tiện giao thông vận tải.

Trong khi đó, phần lớn tổ chức, cá nhân xả thải gây ô nhiễm môi trường không khí chưa ý thức đầy đủ về trách nhiệm của mình trong bảo vệ môi trường không khí. Vì vậy, Bộ Tài chính cho rằng, việc nghiên cứu, xây dựng Nghị định phí bảo vệ môi trường đối với khí thải là cần thiết.

Đến nay, cả nước có khoảng 5,1 triệu xe ô tô và số lượng lớn xe máy đang lưu hành và có hàng chục khu tổ hợp, liên hợp trong đó tập trung nhiều dự án, loại hình sản xuất bauxite, gang thép, lọc hóa dầu, trung tâm điện lực… hàng ngày xả thải khối lượng lớn khí thải công nghiệp.

Bên cạnh đó, có gần 120.000 cơ sở sản xuất công nghiệp, trong đó có 138 cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng (theo Quyết định số 1788) chưa hoàn thành xử lý triệt để; Khoảng 110.000 doanh nghiệp xây dựng, hoạt động xây dựng nhà ở, khu chung cư, khu đô thị mới, cầu đường, khai thác và vận chuyển vật liệu xây dựng, phế thải diễn ra khắp nơi trong cả nước. Các cơ sở này phát sinh khối lượng lớn khí thải công nghiệp, bụi thải, tác động xấu đến môi trường.

Qua nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế để bảo đảm tính khả thi, Bộ Tài chính trình Chính phủ trước mắt chỉ quy định người nộp phí là các cơ sở xả khí thải quy định theo Nghị định 08. Đó là, cơ sở sản xuất gang thép, luyện kim; hóa chất vô cơ cơ bản, phân bón vô cơ và hợp chất ni tơ; lọc hóa dầu; tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt; sản xuất than cốc, khí than; nhiệt điện; xi măng… “Dự kiến, khi thực hiện chính sách này sẽ làm tăng thêm khoảng 1.200 tỷ đồng/năm cho ngân sách nhà nước. Số tiền này góp phần khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại địa phương nơi có nguồn thải gây ô nhiễm môi trường không khí”, Bộ Tài chính thông tin.

Trước đó, cuối năm 2018, Bộ Tài chính cũng có văn bản gửi các bộ, ngành liên quan đề nghị xây dựng Đề án thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải.

Dù vậy, với Dự thảo Nghị định thu phí lần này, chuyên gia giao thông Bùi Danh Liên bày tỏ, việc thu phí khí thải của phương tiện không phải vấn đề xa lạ với thế giới. Nhưng các nước họ thực hiện minh bạch, triệt để và có lợi cho người dân. Còn cách làm ở Việt Nam có thể dẫn tới phí chồng phí. Thực tế chủ phương tiện giao thông đã phải đóng thuế bảo vệ môi trường khi mua xăng, nếu lại đóng thêm phí bảo vệ môi trường đối với khí thải sẽ không hợp lý. Mặt khác không phải loại hình, động cơ, phương tiện nào cũng xả thải ra môi trường giống nhau nên đối tượng nào phải nộp phí khí thải cần tính toán, lấy ý kiến rộng rãi.

Khẳng định việc thu những phí, thuế liên quan tới môi trường để bảo vệ môi trường, để môi trường xanh, sạch, đẹp thì người dân rất đồng thuận và ủng hộ, tuy vậy TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo (Trường ĐH Kinh tế TPHCM) cho rằng: Cần chứng minh những khoản thu này đã có đóng góp, đã cải thiện môi trường như thế nào, khi đó người dân sẽ thấy đồng tiền thuế của họ đã cải thiện được môi trường, chia sẻ gánh nặng với ngân sách nhà nước thì họ sẽ rất sẵn lòng. Khoản thu nào thì phải chi đúng mục đích, tránh tình trạng để người dân nghĩ việc thu thuế để bù đắp bội chi, thâm hụt ngân sách và sử dụng khoản thuế đó cho mục đích khác.

GS.TS Ngô Trí Long - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cũng bày tỏ băn khoăn trong khi nhiều chuyên gia kinh tế, các cơ quan nghiên cứu đề xuất Chính phủ giảm thêm các loại thuế, phí để giảm bớt khó khăn cho doanh nghiệp, người dân trong bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước vẫn còn ảm đạm. Chính phủ cũng đã có nhiều chính sách gỡ khó cho doanh nghiệp và người dân. Nếu dự thảo thu phí khí thải được thông qua thì lại làm tăng chi phí mới cho doanh nghiệp. Như vậy thời điểm áp dụng trước hết là chưa phù hợp, cần xem xét lại.

Theo ông Ngô Trí Long, chúng ta đã triển khai thu nhiều loại thuế, phí bảo vệ môi trường đối với nhiều sản phẩm, dịch vụ trong thời gian qua. Mọi nguồn thu từ thuế bảo vệ môi trường hay phí bảo vệ môi trường phải được nêu chi tiết cụ thể hàng năm để người dân được biết. Nếu ở địa phương thì sẽ có hội đồng nhân dân giám sát và ngân sách trung ương sẽ có Quốc hội giám sát để đảm bảo chi đúng mục đích. Ngoài việc phải chi đúng mục đích thì hiệu quả của hoạt động này ra sao. Trước khi áp dụng khoản thu mới thì Bộ Tài chính cần có đánh giá cụ thể về số thu các loại thuế, phí bảo vệ môi trường và hiệu quả trong thời gian qua đối với công tác này như thế nào. Chỉ khi thấy được hiệu quả thì mới nhận được sự đồng thuận cao từ người dân. Nếu không rõ thì phải xem xét lại cả khoản thu cũ và chưa vội đề xuất khoản thu mới.