'Băn khoăn về tính khách quan trong việc tiếp nhận, kiểm đếm tiền công đức'

Bộ Tài chính vừa có báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái về kết quả thực hiện thí điểm kiểm tra việc quản lý tiền công đức tại các di tích lịch sử - văn hóa, đình chùa trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Thời kỳ kiểm tra là năm 2022 và 4 tháng đầu năm 2023 (không áp dụng đối với năm 2020 và 2021 do dịch bệnh Covid-19, các di tích phải đóng cửa).

Về thành phần Đoàn kiểm tra liên bộ, ngoài đại diện Bộ Tài chính, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch theo Kết luận của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính có đề nghị Ban Tôn giáo Chính phủ thuộc Bộ Nội vụ, là cơ quan quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo, cử người tham gia đoàn kiểm tra.

Theo báo cáo, tổng số thu tiền công đức năm 2022 là 70,8 tỷ đồng (không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng). Theo đánh giá của các chủ thể được giao quản lý di tích, năm 2022 là năm thứ ba liên tiếp chịu tác động của đại dịch Covid-19, số thu tiền công đức, tài trợ cả năm 2022 chỉ bằng khoảng 40%-60% số thu công đức, tài trợ năm 2019, thời điểm trước khi xảy ra đại dịch Covid-19.

Trong khi đó, tổng số chi là 54,4 tỷ đồng, trong đó: Chi hoạt động quản lý là 13 tỷ đồng; chi hoạt động lễ hội là 8,1 tỷ đồng; chi tu bổ, tôn tạo di tích là 12,9 tỷ đồng; chi hoạt động từ thiện là 2,9 tỷ đồng; các khoản chi khác (bao gồm tuyên truyền, quảng bá về lễ hội, di tích; bảo đảm an ninh trật tự, y tế, bảo vệ môi trường, phòng chống cháy nổ; cải tạo, nâng cấp các công trình phụ trợ gồm nhà vệ sinh, đường nội bộ, đường điện, cấp thoát nước, bãi đỗ xe ...) là 17,5 tỷ đồng.

4 tháng đầu năm 2023, tổng số thu là 61 tỷ đồng (không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng), gần bằng số thu cả năm 2022.

Tổng số chi là 29,4 tỷ đồng, trong đó: Chi hoạt động quản lý là 5,9 tỷ đồng; chi hoạt động lễ hội là 8 tỷ đồng; chi tu bổ, tôn tạo di tích 8,6 tỷ đồng; chi hoạt động từ thiện 0,8 tỷ đồng; các khoản chi khác (bao gồm tuyên truyền, quảng bá về lễ hội, di tích; bảo đảm an ninh trật tự, y tế, bảo vệ môi trường, phòng chống cháy nổ; cải tạo, nâng cấp các công trình phụ trợ gồm nhà vệ sinh, đường nội bộ, đường điện, cấp thoát nước, bãi đỗ xe ...) là 6,1 tỷ đồng.

Một số di tích có số thu trong 4 tháng đầu năm 2023 trên 1 tỷ đồng, bao gồm: Di tích đền Cửa Ông - Cặp Tiên là 19,8 tỷ đồng (bằng 32% tính trên tổng số thu tiền công đức, tài trợ tại các di tích trên địa bàn tỉnh); Khu di tích lịch sử và danh thắng cảnh Yên Tử gần 7,2 tỷ đồng (riêng tại chùa Đồng là 4,3 tỷ đồng); đền Thánh Mẫu ở Trà Cổ, Móng Cái là 5,3 tỷ đồng; Khu di tích lịch sử Bạch Đằng, Hạ Long là 3,2 tỷ đồng; chùa Hưng Học ở Nam Hòa, Quảng Yên là 2,7 tỷ đồng; Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều trên 1,7 tỷ đồng; chùa Long Tiên ở phường Bạch Đằng, Hạ Long là 1,5 tỷ đồng; đền Đức Ông ở phường Hồng Gai, Hạ Long là 1,5 tỷ đồng; đền Xã Tắc ở Ka Long, Móng Cái là 1,3 tỷ đồng.

Số liệu nêu trên được tổng hợp từ báo cáo của 221 chủ thể, bằng 47% tổng số chủ thể quản lý di tích. Sau khi loại trừ số di tích không có công đức, còn trên 50 di tích không có số liệu báo cáo (trong đó có chùa Ba Vàng ở Uông Bí thuộc di tích cấp tỉnh, được đánh giá có số thu công đức tốt).

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, với số thực thu trong 4 tháng đầu năm 2023 là 61 tỷ đồng, cộng với việc báo cáo đầy đủ các khoản công đức tại các di tích, thì tổng số thu tiền công đức, tài trợ trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh cả năm 2023 dự kiến trên 180 tỷ đồng.

Còn tại khu danh thắng Yên Tử Đoàn kiểm tra nhận thấy, công tác giám sát tiếp nhận, kiểm đếm tiền trong hòm công đức tuy có sự phối hợp của nhiều bên liên quan nhưng với số thu tiền công đức năm 2022 là 3,7 tỷ đồng, chỉ tương đương số thu tại Khu di tích lịch sử Bạch Đằng (3,3 tỷ đồng), thấp hơn so với số thu tại đền Thánh Mẫu, di tích cấp tỉnh ở phường Trà Cổ, Móng Cái (5,8 tỷ đồng) và chưa bằng 1/5 số thu tại đền Cửa Ông (20,1 tỷ đồng).

"Nhìn số liệu so sánh nêu trên không tránh khỏi những băn khoăn về tính khách quan trong việc tiếp nhận, kiểm đếm tiền công đức tại Khu di tích lịch sử và danh thắng cảnh Yên Tử", Đoàn kiểm tra đánh giá.

Tại các di tích có nhà sư trụ trì: Đa số di tích có báo cáo thu, chi nhưng chỉ là khoản tiền trong hòm công đức. Thực tế có một số khoản công đức khác dưới hình thức đặt lễ, chuyển khoản không được phản ánh trong báo cáo gửi cho Đoàn kiểm tra. Theo đánh giá của du khách thì các khoản này thường cao hơn so với bỏ trong hòm công đức.

Cụ thể tại Khu di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử, theo số liệu do Ban quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử cung cấp: từ năm 2007 đến tháng 4/2023, tổng thu tiền trong hòm công đức là 287 tỷ đồng, tổng chi khoảng 638 tỷ đồng.

Theo đó, số thu tiền công đức thực tế cao hơn số thu nêu trong báo cáo gửi cho Đoàn kiểm tra khoảng 351 tỷ đồng (cao hơn 2,2 lần).

Báo cáo của Bộ Tài chính nhấn mạnh, số thu tiền công đức, tài trợ tại di tích thu được nhiều là tốt, được Nhà nước bảo hộ; việc thực hiện báo cáo đầy đủ các khoản thu, chi tiền công đức, tài trợ theo Quyết định số 775/QĐ-BTC ngày 12/4/2023 của Bộ trưởng Bộ Tài chính thể hiện sự công khai, minh bạch, tạo niềm tin cho mọi người.

Vì vậy, Bộ Tài chính đề nghị địa phương rà soát, có văn bản gửi các cơ sở di tích đề nghị báo cáo đầy đủ các khoản thu, chi tiền công đức, tài trợ, gửi Bộ Tài chính để tổng hợp.

Cũng theo số liệu thống kê, hiện cả nước có trên 54.000 di tích, trong đó có 123 di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt, gần 4.000 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 10.000 di tích xếp hạng cấp tỉnh và trên 40.000 di tích đã được đưa vào danh mục kiểm kê của địa phương theo quy định của Luật Di sản văn hóa. Tại các di tích này, mỗi năm tổ chức khoảng 9.000 loại lễ hội, trong đó có khoảng 7.000 lễ hội truyền thống, gần 1.400 lễ hội tôn giáo và hơn 400 lễ hội lịch sử, cách mạng.

Thực tế tại tỉnh Quảng Ninh cho thấy, người dân có nhu cầu rất lớn trong việc công đức, tài trợ cho di tích và lễ hội; tuy nhiên, đến nay chưa có báo cáo đánh giá tổng thể về hoạt động này trên phạm vi cả nước mà mới chỉ dừng ở phạm vi di tích, theo cách làm riêng của mỗi địa phương.

Vì vậy, Bộ Tài chính cho rằng, việc kiểm tra tổng thể vấn đề quản lý tiền công đức tại các di tích lịch sử-văn hóa, đình chùa trên toàn quốc thực sự cần thiết, là dịp để tổng hợp, đánh giá đầy đủ hơn về hoạt động này.