Bảo tồn nghệ thuật điêu khắc đá Non Nước ở làng nghề hơn 300 năm

Quận Ngũ Hành Sơn trước đây và phường Ngũ Hành Sơn hiện nay đã lập Đề án "Bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật chế tác thủ công trong điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước - Ngũ Hành Sơn gắn với quảng bá và phát triển sản phẩm du lịch tại Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Làng nghề điêu khắc mỹ nghệ đá Non Nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045".

Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước quanh danh thắng Ngũ Hành Sơn từ những năm đầu thế kỷ 18, qua hơn 300 năm trở thành Làng nghề điêu khắc đá mỹ nghệ truyền thống, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2014.

Làng nghề hiện nay được quy hoạch gia đoạn 1 từ 2013, diện tích 35 ha nằm khu vực ranh giới phường Hoà Hải (cũ) và phường Hoà Quý (cũ), với 385 cơ sở chế tác, sản xuất, chuyên doanh sản phẩm điêu khắc đá. Trong đó, có 11 xưởng cắt đá, 40 xưởng có máy công nghệ cao, 334 cơ sở sản xuất thủ công. Ngoài ra có 155 xưởng sản xuất nằm ngoài khu dân cư.

Linh hồn làng nghề là hàng trăm nghệ nhân điêu khắc với những bàn tay tài hoa (trong số 1.250 người lao động tại làng nghề) đã xây dựng, phát triển thương hiệu, gìn giữ nét đẹp bản sắc văn hóa và quảng bá, giới thiệu nghề điêu khắc thủ công đá mỹ nghệ Non Nước đến với du khách trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, trước xu hướng chung của thị trường, sự phát triển của công nghệ cao, máy móc tự động hóa tham gia chế tác đá tạo ra các dòng sản phẩm đá mỹ nghệ, đã dần dần làm phai mờ tính nghệ thuật sáng tạo trong điêu khắc thủ công.

Theo thời gian, các nghệ nhân ngày càng lớn tuổi, giới trẻ theo nghề ngày càng ít, đặt ra nguy cơ kỹ thuật chế tác, nghệ thuật điêu khắc thủ công của làng nghề hơn 300 dần mai một.

Đồng thời, cần lồng ghép trong tour tham quan Ngũ Hành Sơn để du khách thưởng lãm quá trình chế tác độc đáo, công phu của khối óc sáng tạo và bàn tay nghệ nhân điêu khắc tài hoa, có vậy mới thổi thêm sức sống và sự hấp dẫn vào không gian trưng bày sản phẩm.

Việc phục dựng và tổ chức các hoạt động sáng tác điêu khắc đá mỹ nghệ sẽ từng bước khôi phục quá trình thao tác thủ công truyền thống, gắn với các không gian du khách trải nghiệm trực tiếp, góp phần quảng bá hình ảnh làng nghề truyền thống.

Ông Phạm Ty (ngụ phường Ngũ Hành Sơn), để giữ nghệ thuật điêu khắc đá thủ công, cần mời những tiền bối trong làng nghề dạy cơ bản đến nâng cao, theo chủ đề và cấp chứng chỉ, tổ chức thi để vinh danh tay nghề, đặc biệt là phải bảo vệ được tác quyền và tác giả được nhận tiền tác quyền khi bán sản phẩm, có vậy nghề thủ công mới cạnh tranh được với máy móc công nghệ cao sản xuất sao chép hàng loạt như hiện nay.

“Cốt lõi muốn giữ vừng được làng nghề thủ công mỹ nghệ thì phải cố gắng giữ nguyên vẹn làng nghề ở Ngũ Hành Sơn, đừng để di dời hoặc bị tách ra thì làng nghề sẽ mai một” - ông Phạm Ty nói.

Theo ông Tạ Tự Bình - Phó Chủ tịch UBND phường Ngũ Hành Sơn, Chủ tịch Hội đồng đánh giá đề án, nhiệm vụ trọng tâm là bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật của Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước, gắn với Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Danh lam thắng cảnh quốc gia đặc biệt Ngũ Hành Sơn. Mục tiêu đến năm 2030, nghệ thuật điêu khắc đá mỹ nghệ thủ công truyền thống thoát khỏi tình trạng mai một. Đến năm 2045, Làng nghề điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước trở thành điểm đến du lịch nổi bật của Việt Nam và khu vực, tập trung phát triển sản phẩm điêu khắc mỹ nghệ tinh xảo mang bản sắc văn hóa Đà Nẵng, Ngũ Hành Sơn; phát triển kế thừa và sáng tạo của nghề, nâng cao năng lực cạnh tranh thị trường và thu nhập của người thợ đá.

Ông Trần Chí Cường - Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng cho biết, thành phố đã thống nhất giao UBND phường đầu tư quy hoạch hoàn chỉnh, nâng cấp làng nghề, sắp xếp điều chỉnh hợp lý giữa khu sản xuất thô và sản xuất tinh, bố trí khu vực khám tham quan trải nghiệm, trở thành điểm đến của du khách trong và ngoài nước, phát huy giá trị làng nghề truyền thống.