Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng

Những nguy cơ tiềm ẩn trong thế giới trực tuyến

Một thử nghiệm của Thời báo Buổi sáng Sydney (Úc) cho thấy, mức độ rủi ro cao trên Roblox, trò chơi trực tuyến có hơn 100 triệu người dùng mỗi ngày, gần một nửa là trẻ dưới 13 tuổi. Khi nhập vai bé gái 8 tuổi dù bật kiểm soát phụ huynh, nhóm phóng viên vẫn chứng kiến nhân vật bị bắt nạt, quấy rối và tấn công bạo lực ngay trong các trò chơi phổ biến. Một nghiên cứu năm 2024 cũng cho thấy, trẻ em Úc dành hơn 2 giờ mỗi ngày cho Roblox, con số phản ánh sự gắn bó đáng báo động.

Trong trò chơi “Ăn mặc để gây ấn tượng” (Dress to Impress), có hơn 6 tỷ lượt truy cập, khung chat tràn ngập lời miệt thị và hành động gợi dục; người chơi thậm chí có thể trả tiền thật để quấy rối người khác. Các trò khác như “Đau khổ” (Suffer) hay “Nhà tù thể hình” (Prison Pump) cổ vũ bạo lực và khuyến khích nạp tiền để mạnh hơn. Roblox khẳng định “dẫn đầu về an toàn”, song bà Julie Inman Grant - Ủy viên Cơ quan An toàn mạng Úc (eSafety) cho rằng, “được miễn theo luật không có nghĩa là an toàn”, đồng thời yêu cầu nền tảng áp dụng chế độ an toàn mặc định: tài khoản trẻ ở chế độ riêng tư, tắt chat và chỉ bật khi đã xác minh tuổi.

Rủi ro không dừng ở trò chơi. Theo tạp chí Wired (Mỹ), nghiên cứu của Tổ chức Công lý Quốc tế (IJM) phát hiện, 493 vụ tống tiền tình dục trẻ em liên quan các “khu phức hợp lừa đảo trực tuyến” tại Campuchia, Myanmar và Lào. Hơn 18.000 báo cáo khai thác trẻ em có địa chỉ IP trùng khớp với các khu vực này, cho thấy tội phạm xuyên biên giới đang lợi dụng Internet để dụ dỗ và phát tán hình ảnh xâm hại.

Tại Indonesia, tờ The Jakarta Post ghi nhận hơn 2.300 video YouTube chứa quảng cáo thuốc lá hướng tới trẻ vị thành niên, minh chứng rằng nội dung độc hại đang ẩn mình trong vỏ bọc giải trí và sáng tạo.

Ở chiều khác, AI mở ra một lớp rủi ro mới. Theo Tổ chức Common Sense Media (Mỹ), hơn 70% thiếu niên Mỹ từng sử dụng chatbot AI. Tại bang Texas, công ty Character.AI đang bị kiện vì chatbot của họ dùng ngôn ngữ gợi dục, khuyến khích tự hại và kích động thù ghét cha mẹ, khiến một bé trai bị rối loạn phổ tự kỷ rơi vào khủng hoảng tâm lý. Tiến sĩ Jodi Halpern (Đại học California, Berkeley) cảnh báo: “Cho trẻ trò chuyện với chatbot chẳng khác nào để con lên xe với người lạ”.

Theo Chỉ số Bảo vệ Trẻ em trong Không gian mạng 2025 của Viện DQ (Singapore), 76% trẻ 8-18 tuổi trên toàn cầu từng gặp rủi ro trực tuyến; ở Đông Nam Á là 79%, Nam Á 82%. Bà Yuhyun Park - Chủ tịch Viện DQ, nhận định: “Những trẻ dễ tổn thương nhất lại là nhóm ít được bảo vệ nhất”.

Hướng tới giải pháp toàn diện

Ở cấp quốc gia, nhiều nước đã đi đầu trong khung pháp lý bảo vệ trẻ em trực tuyến. Tại Anh, Luật An toàn Trực tuyến 2023 trao quyền cho cơ quan Ofcom giám sát hơn 40 biện pháp: yêu cầu xác minh tuổi thực chất, điều chỉnh thuật toán gợi ý để ngăn trẻ tiếp cận nội dung độc hại, cùng mức phạt lên tới 18 triệu bảng Anh hoặc 10% doanh thu toàn cầu, thậm chí cấm hoạt động nếu vi phạm nghiêm trọng.

Tại Singapore, Luật An toàn Trực tuyến thành lập Cơ quan Giám sát An toàn Trực tuyến có quyền gỡ bỏ nội dung độc hại, khóa tài khoản vi phạm, cho phép nạn nhân phản hồi công khai, và yêu cầu nền tảng tiết lộ danh tính người phạm lỗi để nạn nhân có thể khởi kiện. Cơ quan này ưu tiên xử lý nhanh các vụ lạm dụng hình ảnh trẻ em và quấy rối tình dục qua mạng.

Tại Mỹ, Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) đã sửa đổi Luật Bảo vệ Quyền riêng tư Trẻ em Trực tuyến (COPPA) năm 2025, mở rộng khái niệm “thông tin cá nhân” bao gồm dữ liệu sinh trắc học và mã số định danh của chính phủ, rút ngắn thời gian lưu trữ dữ liệu, yêu cầu chương trình bảo mật thông tin bắt buộc.

2 dự luật mới, COPPA 2.0 và Luật An toàn Trẻ em Trực tuyến (KOSA), mở rộng phạm vi bảo vệ, cấm quảng cáo nhắm vào trẻ vị thành niên, bổ sung “nút xóa dữ liệu” và yêu cầu các nền tảng có nghĩa vụ bảo vệ sức khỏe tinh thần của trẻ.

Trên phạm vi quốc tế, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Hiệp hội Di động Toàn cầu (GSMA) đã lập Lực lượng đặc nhiệm châu Phi về Bảo vệ Trẻ em Trực tuyến tại hội nghị MWC Kigali 2025, quy tụ Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (INTERPOL), Trung tâm Quốc tế về Trẻ em Mất tích và Bị bóc lột (ICMEC), Quỹ Giám sát Internet (IWF), các nhà mạng lớn và đại diện thanh thiếu niên. Mục tiêu là thúc đẩy “an toàn ngay từ thiết kế”, giáo dục kỹ năng số và phát triển mô hình quản trị số lấy trẻ em làm trung tâm, phù hợp với các quốc gia đang phát triển.

Ở cấp gia đình và nhà trường, cần duy trì đối thoại cởi mở với trẻ, đặt quy tắc sử dụng thiết bị rõ ràng, hướng dẫn kỹ năng tự bảo vệ trên không gian mạng: không chia sẻ hình ảnh riêng tư, biết chặn và báo cáo hành vi xấu, phân biệt người thật – AI, nhận diện lừa đảo. Với chatbot AI, phụ huynh nên giải thích bản chất hệ thống là máy móc, không có cảm xúc hay trách nhiệm.

An toàn trực tuyến phải được xem là một hệ thống đồng bộ giữa pháp luật, công nghệ, giáo dục và chuẩn mực xã hội. Chỉ khi các bên cùng hành động, từ chính phủ đến gia đình, Internet mới thật sự trở thành không gian an toàn và lành mạnh cho thế hệ trẻ.