Bệnh mãn tính đang “trẻ hóa” trên toàn cầu

“Báo động đỏ” về sức khỏe thế hệ trẻ

Trong nhóm bệnh chuyển hoá, tiểu đường type 2 là ví dụ rõ nhất cho xu hướng “trẻ hóa” bệnh mãn tính. Theo báo cáo của dự án Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu (GBD) do Viện Đo lường và Đánh giá Sức khỏe (IHME, Mỹ) chủ trì, tỷ lệ mắc mới tiểu đường type 2 ở nhóm 10-24 tuổi đã tăng hơn gấp đôi trong 3 thập kỷ, từ 56 lên hơn 123 ca trên 100.000 dân. Các nghiên cứu lâm sàng tại Mỹ và New Zealand thậm chí ghi nhận nhiều trường hợp trẻ chỉ mới 12-16 tuổi đã được chẩn đoán mắc bệnh, một độ tuổi mà trước đây gần như không xuất hiện. Tiến sĩ Philip Zeitler từ Trung tâm Sức khỏe Trẻ em Colorado (Mỹ) nhấn mạnh: “Trẻ mắc tiểu đường type 2 phát triển biến chứng nhanh hơn người lớn rất nhiều. Điều này báo hiệu một gánh nặng bệnh tật nghiêm trọng cho hệ thống y tế trong tương lai gần”.

Bệnh tim mạch và tăng huyết áp cũng đang gia tăng mạnh trong nhóm trẻ. Một tổng quan đăng trên tạp chí The Lancet cho thấy, tỷ lệ huyết áp cao ở trẻ em và vị thành niên đã tăng từ 3,2% lên 6,2% trong vòng 20 năm. Tại Mỹ, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) ghi nhận, 23% người từ 18-39 tuổi hiện có huyết áp cao. Bác sĩ Janet Wright (CDC) cho biết, phần lớn người trẻ không biết mình mắc tăng huyết áp, dẫn đến việc phát hiện muộn và nguy cơ biến chứng tim mạch ngay từ tuổi 30-40.

Một bệnh mãn tính khác gia tăng nhanh ở nhóm trẻ là gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Theo dữ liệu từ Khảo sát Sức khỏe và Dinh dưỡng Quốc gia Mỹ (NHANES), tỷ lệ NAFLD ở người 18-24 tuổi đã lên đến 18-19%, và ở nhóm 25-30 tuổi là khoảng 24%. Đây là những con số trước kia chỉ gặp ở người trung niên thừa cân. Các chuyên gia đánh giá, nguyên nhân chính đến từ chế độ ăn giàu đường, tiêu thụ nhiều đồ uống có đường, thức ăn nhanh và tình trạng ít vận động kéo dài.

Trong khi đó, các rối loạn tâm thần mãn tính như trầm cảm và lo âu đang tăng nhanh ở người trẻ. WHO ghi nhận, tỷ lệ lo âu, trầm cảm toàn cầu tăng 25% ngay trong năm đầu đại dịch COVID-19, với nhóm thanh thiếu niên chịu ảnh hưởng nặng nhất. Tại Úc, số trẻ từ 10-11 tuổi gọi đến đường dây hỗ trợ tâm lý đã tăng gấp đôi trong một thập kỷ.

Bên cạnh đó, tỷ lệ ung thư khởi phát sớm cũng đang tăng rõ rệt. Theo Viện Mayo (Mỹ), khoảng 10% ca ung thư đại tràng hiện nay được chẩn đoán ở người dưới 50 tuổi. Dự báo đến năm 2030, tỷ lệ ung thư đại tràng ở nhóm trẻ có thể tăng 90%, còn ung thư trực tràng tăng tới 124%. Các nhà nghiên cứu cho rằng, xu hướng này liên quan đến việc tiêu thụ nhiều thực phẩm siêu chế biến, tỷ lệ béo phì cao và biến đổi hệ vi sinh đường ruột.

Ứng phó toàn cầu trước xu hướng bệnh “trẻ hóa”

Trước xu hướng bệnh mãn tính ngày càng “trẻ hóa”, nhiều quốc gia đã triển khai hàng loạt biện pháp nhằm ngăn chặn nguy cơ bệnh tiến triển từ sớm. Ở châu Âu, Canada và Nhật Bản, các chương trình sàng lọc sớm bệnh chuyển hoá được mở rộng cho nhóm từ 20 tuổi trở lên, giúp phát hiện sớm tiểu đường, rối loạn mỡ máu và gan nhiễm mỡ. Tại Mỹ, các cơ quan y tế đã điều chỉnh khuyến nghị quốc gia, hạ độ tuổi sàng lọc ung thư đại tràng từ 50 xuống 45 tuổi, sau khi tỷ lệ ung thư khởi phát sớm tăng mạnh ở nhóm dưới 50.

Song song với sàng lọc, nhiều quốc gia áp dụng các chính sách can thiệp hành vi dựa trên bằng chứng khoa học. Mexico, Anh, Pháp và Chile áp thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc dán nhãn cảnh báo trên đồ uống có đường và thực phẩm siêu chế biến, giúp giảm đáng kể lượng tiêu thụ trong giới trẻ. Singapore triển khai mô hình “Nhãn dinh dưỡng” mặt trước bao bì, cho phép người tiêu dùng nhận biết nhanh sản phẩm lành mạnh, từ đó thay đổi hành vi mua sắm.

Ở cấp cộng đồng, nhiều nước thúc đẩy các chiến dịch khuyến khích vận động như “10.000 bước mỗi ngày”, mở rộng không gian xanh và tổ chức miễn phí các lớp thể thao dành cho thanh niên. Một số quốc gia Bắc Âu còn đưa giáo dục dinh dưỡng và sức khỏe tâm thần vào chương trình học phổ thông, nhằm hình thành thói quen phòng bệnh ngay từ tuổi thiếu niên.

Trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần, Anh, Úc và Hàn Quốc tăng cường đầu tư vào mạng lưới dịch vụ tư vấn cho thanh thiếu niên, mở rộng hệ thống đường dây nóng 24/7, cung cấp liệu trình trị liệu chi phí thấp và tích hợp hỗ trợ tâm lý vào khám chữa bệnh ban đầu.

Nhiều thành phố lớn cũng đẩy mạnh các giải pháp môi trường như kiểm soát ô nhiễm bụi mịn, phát triển đô thị thân thiện với đi bộ và hạn chế quảng cáo thực phẩm không lành mạnh nhắm vào trẻ em. Truyền thông về lối sống lành mạnh trên các nền tảng số được tăng cường để tiếp cận người trẻ. Giáo sư Nigel Crisp (cựu Giám đốc Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh) nhấn mạnh: “Các can thiệp sức khỏe cộng đồng chỉ hiệu quả khi chúng thay đổi được môi trường sống. Phòng bệnh không phải là trách nhiệm của riêng cá nhân, mà là nhiệm vụ của toàn xã hội”.

Sự gia tăng các bệnh mãn tính ở người trẻ là lời cảnh báo nghiêm trọng cho hệ thống y tế và sức khỏe cộng đồng. Nếu không hành động sớm bằng giáo dục, dự phòng và sàng lọc, gánh nặng bệnh tật sẽ nhanh chóng lan rộng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống và tương lai của cả một thế hệ.