Cần giải pháp đồng bộ xử lý ô nhiễm không khí
Ô nhiễm không khí đang trở thành cuộc khủng hoảng y tế công cộng nghiêm trọng tại Việt Nam khi hàng triệu người dân, đặc biệt là trẻ em, đang phải hít thở bầu không khí độc hại mỗi ngày.
Tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng đang đặt ra thách thức to lớn cho sức khỏe con người và sự phát triển bền vững tại Việt Nam cũng như khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Theo Ủy ban Kinh tế - Xã hội Châu Á - Thái Bình Dương (ESCAP), ô nhiễm không khí là mối nguy hiểm lớn nhất đang khiến khoảng 7 triệu người tử vong sớm hàng năm trên toàn cầu, trong đó khu vực Châu Á - Thái Bình Dương gánh chịu tới 70% tỷ lệ này do nồng độ bụi mịn PM2.5 và các chất độc khác vượt xa mức an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Riêng tại Việt Nam, báo cáo từ Ngân hàng Thế giới chỉ ra, Thủ đô Hà Nội đang phải đối mặt với mức độ ô nhiễm khói bụi cực kỳ nghiêm trọng. Nồng độ bụi mịn PM2.5 liên tục vượt xa cả quy chuẩn quốc gia lẫn khuyến nghị của WHO và chỉ kiểm soát được khoảng một phần ba lượng bụi phát sinh trong nội đô. Điều này cho thấy bài toán ô nhiễm không thể giải quyết bằng các biện pháp cục bộ mà cần có cơ chế hợp tác liên vùng hiệu quả.
PGS-TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhận định, nguyên nhân sâu xa của ô nhiễm không khí bắt nguồn từ các hoạt động kinh tế và sinh hoạt thường ngày. Đốt nhiên liệu hóa thạch trong các nhà máy nhiệt điện, phương tiện giao thông và sản xuất công nghiệp tạo ra khối lượng khí độc lớn.
Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp cũng là nguồn phát thải không nhỏ do việc đốt rơm rạ, sử dụng phân bón không hiệu quả. Ở khu vực dân sinh, việc sử dụng than, củi và nhiên liệu rắn để nấu ăn và sưởi ấm làm phát sinh khí độc, gây ra khoảng 3,8 triệu ca tử vong sớm mỗi năm do ô nhiễm trong nhà, đặc biệt ảnh hưởng nghiêm trọng tới phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi.
UNICEF cảnh báo không khí tại các đô thị lớn như Hà Nội đang ở mức báo động đỏ, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ em. Tác động nguy hiểm còn bắt đầu từ trong thai kỳ, khiến thai nhi có nguy cơ sinh non và nhẹ cân, làm ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và khả năng học tập của thế hệ trẻ.
Nguyên nhân gốc rễ vẫn là mô hình phát triển kinh tế phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch, khi than và dầu vẫn chiếm tỷ lệ lớn trong sản xuất điện. Giao thông đô thị với hàng chục triệu xe máy, ô tô cũ thải ra khí độc hại mỗi ngày. Công nghiệp, xây dựng và thói quen đốt rác, đốt rơm rạ ở nông thôn tiếp tục tạo ra bụi mịn và khí thải nguy hại. Ô nhiễm trong nhà từ việc sử dụng nhiên liệu rắn, hút thuốc lá càng làm trầm trọng thêm tình trạng sức khỏe cộng đồng.
Để đối phó với thực trạng này, UNICEF và các chuyên gia đề xuất các giải pháp cấp bách, toàn diện và kết hợp giữa chính sách và hành động xã hội. Ở cấp độ cá nhân, người dân cần chủ động theo dõi chỉ số chất lượng không khí, hạn chế ra ngoài khi ô nhiễm cao, sử dụng khẩu trang chuyên dụng và trang bị máy lọc không khí nếu có điều kiện.
Ở cấp độ chính sách, Việt Nam cần nhanh chóng thoát khỏi sự phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, đầu tư mạnh vào năng lượng tái tạo như gió, mặt trời và thủy điện. Giao thông công cộng xanh và điện hóa phương tiện cần được thúc đẩy, đồng thời áp dụng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt. Việc kiểm soát đốt rơm rạ, quản lý phân bón thông minh và tận dụng phụ phẩm nông nghiệp làm năng lượng sinh học là giải pháp thiết yếu cho ngành nông nghiệp.
Cùng với đó, quản lý chất thải cần được tăng cường với thu gom, phân loại và tái chế hiệu quả, song song với lệnh cấm đốt rác ngoài trời. Đặc biệt, các khu vực nhạy cảm như trường học, bệnh viện cần được trang bị hệ thống lọc không khí đạt chuẩn để bảo vệ nhóm đối tượng dễ tổn thương..
Có thể khẳng định rằng, chỉ khi các giải pháp được phối hợp đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, từ Chính phủ tới từng người dân, Việt Nam mới có thể hướng tới bầu không khí trong lành vào năm 2030, bảo đảm sức khỏe cho toàn xã hội và nền tảng phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
