Cấp thiết trồng rừng thay thế

Kết quả Kiểm toán Nhà nước về việc quản lý, sử dụng Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng giai đoạn 2020-2022 vừa được công bố cho thấy, diện tích rừng giảm do chuyển mục đích sử dụng đất rừng sang mục đích khác từ khi phát sinh việc trồng rừng thay thế đến 31/12/2022 là 34.346,95ha. Hiện vẫn còn hơn 3.243ha của 33 địa phương chưa được trồng rừng thay thế. Kinh phí tồn dư lũy kế từ khi thành lập các Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng địa phương (năm 2012) đến hết năm 2022 là hơn 1.647 tỷ đồng chưa trồng được rừng thay thế.

Tính đến hết quý I/2023, một số chủ dự án nợ trên 123 tỷ đồng tiền trồng rừng thay thế, làm ảnh hưởng nhất định đến việc thực thi công tác này. Theo quy định hiện hành, chủ dự án lấy bao nhiêu diện tích rừng để làm dự án thì phải trồng bấy nhiêu diện tích rừng thay thế, nếu không trồng thì nộp tiền vào Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng. Địa phương nào chưa bố trí trồng rừng được thì chuyển lên cho Trung ương. Trên thực tế, phần lớn doanh nghiệp chọn phương án nộp tiền.

Các đơn vị kiểm toán nhận định rằng, việc ban hành Luật Lâm nghiệp năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành làm cơ sở để các địa phương thành lập Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng, giúp cho các địa phương thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý, sử dụng tiền dịch vụ môi trường rừng, tiền trồng rừng thay thế và các nguồn tài chính hợp pháp khác phục vụ bảo vệ và phát triển rừng, phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn các địa phương.

Tuy nhiên, kết quả kiểm toán cho thấy, tại các địa phương còn hạn chế trong công tác ban hành văn bản; công tác quản lý, sử dụng Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng; công tác chuyển đổi mục đích sử dụng rừng; công tác thu, chi tiền dịch vụ môi trường rừng; các quy định về cơ chế chính sách, các văn bản quản lý khi áp dụng vào thực tế tại các địa phương còn bộc lộ những bất cập dẫn đến các địa phương khó khăn khi thực hiện.

TS Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II (Kiểm toán Nhà nước) cho rằng, ngay tại các địa phương có đất rừng được chuyển đổi mục đích cũng không còn đủ quỹ đất để bố trí cho việc trồng lại rừng. Bởi vì theo quy định, việc bố trí quỹ đất để trồng rừng thay thế là từ nguồn đất rừng quy hoạch của địa phương mà chưa có rừng hoặc từ những khoảng rừng đã không còn là rừng thì sẽ trồng lại vào diện tích đó. “Thực tế ở Quảng Ninh nói riêng và một số địa phương được kiểm toán nói chung, nguồn đất, diện tích đất quy hoạch trồng lại thì chưa tìm được, chưa xác định được, đó là bất cập lớn nhất. Còn với một số địa phương khác, dù rất trách nhiệm nhưng để tìm được quỹ đất như vậy cũng rất khó khăn” - ông Thăng cho biết.

Cũng theo ông Thăng, giải pháp chuyển đổi bao nhiêu m2 rừng thì trồng lại bấy nhiêu, về mặt lý thuyết là ổn, nhưng thực tế lại nảy sinh quá nhiều vấn đề. Hơn nữa, từ khi trồng đến lúc thành rừng cũng phải mất 50 - 70 năm, vì thế, sẽ có quãng thời gian trống không có rừng. Đó là chưa kể việc trồng rừng thay thế quy mô như thế nào, có đúng cây bản địa không, liệu cây có sống được không, việc giám sát thế nào? Đây là những khoảng trống chính sách cần phải thiết kế lại bởi nếu đi theo chiều hướng này thì rừng sẽ bị cạn kiệt.

“Kinh tế không thể bù lại môi trường. Đối với tương lai xanh của đất nước, việc bảo vệ môi trường là cần thiết. Theo tính toán của một số nhà khoa học, nếu Việt Nam bán tín chỉ carbon từ rừng thì nguồn kinh tế này mang lại giá trị lớn hơn việc lấy rừng để làm việc khác. Nếu chúng ta không nhìn nhận lại chính sách thì việc lấy đất rừng làm kinh tế chỉ là trước mắt, còn về dài hạn là đang xâm lấn lợi ích của thế hệ sau, của tương lai và sẽ phải trả giá về chuyện này” - ông Thăng nhấn mạnh.

Để hướng đến phát triển kinh tế bền vững, TS Nguyễn Sĩ Dũng - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho rằng, cần tư duy lại cách làm kinh tế, bởi thực chất nếu phá rừng làm kinh tế thì phải đánh giá tác động chi phí về dài hạn với thu lợi như thế nào.

“Chúng ta nên nghĩ cách khai thác giá trị kinh tế của rừng, bảo tồn và phát triển kinh tế của rừng. Chứng chỉ carbon là một hướng có thể mang lại thu nhập. Hiện bây giờ, giá trị carbon của Việt Nam chưa cao nhưng sau này có thể là một khoản thu nhập lớn. Giữ được rừng là chúng ta góp phần ngăn chặn biến đổi khí hậu, bảo vệ những nguồn lợi về dài hạn, đó là sự đa dạng sinh học. Chúng ta cần tư duy theo hướng phát triển kinh tế rừng thay vì phá rừng để làm kinh tế” - ông Dũng nói.