Chính phủ đề xuất nhiều cơ chế đặc thù, tháo gỡ "điểm nghẽn" bảo đảm an ninh năng lượng

Huy động mọi nguồn lực, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh

Trình bày Tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên khẳng định việc ban hành Nghị quyết nhằm tháo gỡ kịp thời các điểm nghẽn, vướng mắc về thể chế, cơ chế, chính sách; bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia vững chắc, góp phần thực hiện thành công Chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2026-2030 và các mục tiêu phát triển bền vững.

Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội, bao gồm 8 Chương, 24 Điều. Phạm vi điều chỉnh, Nghị quyết quy định một số cơ chế, chính sách để phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030, bao gồm: điều chỉnh quy hoạch phát triển điện lực, phương án phát triển mạng lưới cấp điện đầu tư xây dựng dự án điện lực; phát triển điện gió ngoài khơi; mua bán điện trực tiếp; dự án, công trình dầu khí quan trọng, cấp bách của quốc gia; đầu tư xây dựng dự án dầu khí và than; dự trữ quốc gia xăng dầu.

Về đầu tư xây dựng dự án điện lực, dự thảo Nghị quyết quy định đối với các dự án, công trình lưới điện đã có trong quy hoạch phát triển điện lực không phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư. Dự thảo Nghị quyết đã quy định việc thay thế quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư dự án đối với dự án đầu tư kinh doanh lưới điện không thuộc trường hợp đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư và dự án đầu tư kinh doanh lưới điện thuộc trường hợp đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư

Dự thảo cũng quy định các cơ chế đặc thù đối với công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng cho các dự án, công trình điện lực quan trọng, cấp bách của quốc gia (bao gồm cả dự án, công trình của doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân).

Đối với các dự án, công trình lưới điện truyền tải trong quy hoạch phát triển điện lực, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định giao doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ hoặc doanh nghiệp do doanh nghiệp này nắm giữ 100% vốn điều lệ làm chủ đầu tư.

Dự thảo cũng quy định đặc thù về giá điện trúng thầu trong đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư kinh doanh điện lực. Bổ sung quy định về việc khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô đun nhỏ.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng thông tin, dự thảo Nghị quyết tập trung quy định để thúc đẩy và triển khai hiệu quả cơ chế mua bán điện trực tiếp theo đúng tinh thần Nghị quyết số 70-NQ/TW về tập trung huy động mọi nguồn lực xã hội, khuyến khích mạnh mẽ khu vực tư nhân tham gia phát triển năng lượng.

Cụ thể, mở rộng đối tượng cho phép đơn vị bán lẻ điện tại khu công nghiệp, khu kinh tế, khu chế xuất, cụm công nghiệp, khu công nghệ cao, khu công nghệ thông tin tập trung, khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tham gia trực tiếp cơ chế mua bán điện; bổ sung quy định về giá mua bán điện thông qua cơ chế mua bán điện trực tiếp do các bên tự đàm phán, thỏa thuận thống nhất, không theo quy định về khung giá mua bán điện tại Luật Điện lực; quy định rõ trách nhiệm của Bộ Công thương trong việc quy định quy mô khách hàng sử dụng điện lớn khi tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp thông qua lưới điện kết nối riêng và qua lưới điện quốc gia.

Có giải pháp “hậu kiểm” để tránh việc lợi dụng chính sách

Báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nêu rõ, các Ủy ban của Quốc hội cơ bản tán thành về sự cần thiết nghiên cứu ban hành Nghị quyết của Quốc hội về các cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030, để cụ thể hóa chủ trương tại Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị nhằm phát triển năng lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong giai đoạn mới.

Tuy nhiên Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Chính phủ chỉ đạo rà soát, cân nhắc thận trọng, giải trình về việc đề xuất một số cơ chế, chính sách để bảo đảm tính phù hợp, khả thi và cơ chế kiểm soát để tránh các rủi ro phát sinh trong quá trình triển khai thực hiện.

Về quy định cơ chế giao trực tiếp đối với một số dự án để bảo đảm tiến độ, Ủy ban đề nghị quy định rõ điều kiện để doanh nghiệp được giao thực hiện các dự án, công trình lưới điện trong Quy hoạch phát triển điện lực, Quy hoạch tỉnh; xác định tiêu chí áp dụng cơ chế này, phân biệt với các dự án phải lựa chọn nhà đầu tư theo quy trình thông thường.

Đối các trường hợp chấp thuận nhà đầu tư không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư, đây là quy định khác với quy định của pháp luật điện lực, pháp luật về đầu tư, pháp luật về đất đai, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Chính phủ báo cáo giải trình làm rõ tác động của quy định này, cơ chế kiểm soát chặt chẽ, tránh phát sinh tiêu cực.

Liên quan đến giá điện khi đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án đầu tư kinh doanh điện lực là giá hợp đồng mua bán điện và cao hơn khung giá tại năm đấu thầu, Ủy ban đề nghị Chính phủ giải trình, làm rõ nội dung quy định khác với quy định của Luật Điện lực hiện hành, các tác động, rủi ro có thể phát sinh và giải pháp kiểm soát.

Theo Ủy ban Kinh tế và Tài chính, các dự án điện lực thường gắn liền với an ninh, quốc phòng; cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tạo sự thông thoáng, thúc đẩy phát triển cần đi đôi với yêu cầu về an toàn, an ninh, quốc phòng, an ninh năng lượng và các giải pháp “hậu kiểm” để tránh việc lợi dụng chính sách. Vì vậy, Nghị quyết cần rà soát để quy định bảo đảm an ninh, quốc phòng và cơ chế kiểm soát chặt chẽ.