Chủ hộ kinh doanh bị thu sai BHXH: Cơ hội có lương hưu

Việc hoàn trả sẽ rất phức tạp

Tại dự thảo nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc của chủ hộ kinh doanh đã tham gia trước ngày Luật BHXH mới có hiệu lực từ 1/7/2025 Bộ LĐTBXH cho biết, chủ hộ kinh doanh thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; từ năm 2008 trở đi, nếu có nhu cầu thì có thể tham gia BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, trong giai đoạn năm 2003 đến nay, cơ quan BHXH các địa phương đã thực hiện thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh.

Thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, tính đến hết ngày 31/5/2023 có 3.567 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc; số tiền đã đóng vào Quỹ BHXH khoảng 113 tỷ đồng; có 9.648 lượt chủ hộ kinh doanh đã được giải quyết và chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, với số tiền là 13,28 tỷ đồng; Có 1 người được giải quyết, chi trả chế độ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, số tiền là 21,55 triệu đồng; có 275 người được giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất, số tiền là 32,840 tỷ đồng; có 397 người được giải quyết hưởng BHXH một lần, số tiền là 9,328 tỷ đồng.

Theo Bộ LĐTBXH, việc cơ quan bảo hiểm đã thực hiện thu bảo hiểm bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh là không đúng quy định của pháp luật. Về nguyên tắc, nếu thu bảo hiểm bắt buộc không đúng quy định của pháp luật thì phải hoàn trả tiền đóng đã thu không đúng. Tuy nhiên, việc hoàn trả tiền đóng trong trường hợp này có một số bất cập, hạn chế. Cụ thể do những chủ hộ kinh doanh này đã được cơ quan bảo hiểm thu bắt buộc trong thời gian dài, có nhiều người đã được giải quyết hưởng các chế độ bảo hiểm bắt buộc.

Hoàn trả tiền đóng bảo hiểm bắt buộc đồng thời cũng sẽ phải thu hồi số tiền đã giải quyết các chế độ BHXH là khá phức tạp, không đảm bảo quyền lợi của các chủ hộ, nhiều người đã đến tuổi nghỉ hưu. Việc này cũng không phù hợp với chủ trương của nghị quyết 18, quy định của Luật BHXH về mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh. Chính vì vậy, về cơ bản các cơ quan liên quan đều thống nhất với chủ trương giải quyết theo hướng ghi nhận thời gian đã đóng bắt buộc để tính hưởng BHXH đối với chủ hộ kinh doanh.

Không phát sinh thêm nguồn lực

Do vậy, Bộ LĐTBXH đề xuất xây dựng Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc của chủ hộ kinh doanh đã tham gia trước ngày Luật BHXH số 41/2024/QH15 có hiệu lực thi hành. Theo đó, tại dự thảo, Bộ LĐTBXH đề xuất ghi nhận thời gian đã đóng BHXH bắt buộc trước ngày 1/7/2025 của chủ hộ kinh doanh để làm căn cứ giải quyết chế độ BHXH theo quy định của Luật BHXH. Chủ hộ kinh doanh đã đủ điều kiện hưởng chế độ BHXH trước ngày Nghị quyết này ban hành thì được giải quyết hưởng chế độ BHXH kể từ ngày đủ điều kiện hưởng chế độ BHXH theo quy định.

Chủ hộ kinh doanh đã được cơ quan BHXH hoàn trả số tiền đã đóng BHXH bắt buộc trước đây, nếu có nguyện vọng bảo lưu thời gian đã đóng BHXH trước đó thì nộp lại số tiền đã được hoàn trả vào Quỹ BHXH.

Trường hợp chủ hộ kinh doanh có yêu cầu hoàn trả tiền đã đóng BHXH bắt buộc thì cơ quan BHXH thực hiện hoàn trả, đồng thời thu hồi số tiền mà chủ hộ kinh doanh đã hưởng các chế độ BHXH trước đây (nếu có), không bao gồm tiền lãi.

Theo Bộ LĐTBXH quy định trên nhằm giải quyết hạn chế, vướng mắc trong thực hiện bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh thời gian qua. Đồng thời, tạo cơ sở pháp lý trong việc thực hiện thu và giải quyết chế độ BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh trong giai đoạn trước ngày Luật mới có hiệu lực thi hành. Việc này cũng đáp ứng nguyện vọng và đảm bảo quyền lợi cho các chủ hộ kinh doanh, góp phần mở rộng bao phủ đối tượng tham gia và thụ hưởng BHXH. Đáng chú ý, theo Bộ LĐTBXH, việc ghi nhận thời gian đóng và giải quyết chế độ BHXH đối với chủ hộ kinh doanh do cơ quan BHXH tổ chức thực hiện, về cơ bản không yêu cầu tăng thêm nhân lực để triển khai thực hiện chính sách sau khi được thông qua.

Kinh phí bảo đảm thực hiện chi trả chế độ BHXH cho chủ hộ kinh doanh từ Quỹ BHXH do người chủ hộ kinh doanh đã đóng, đảm bảo nguyên tắc đóng - hưởng và không làm phát sinh kinh phí từ các nguồn khác.

Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực từ 1/7/2025 có nhiều điểm mới trong đó đã mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ BHXH gồm: Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh; Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố; Người lao động làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương. Đáng chú ý là quy định mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh (có giấy phép đăng ký kinh doanh).

“

Theo số liệu thống kê, có khoảng trên 5 triệu hộ kinh doanh, trong đó có gần 2 triệu hộ có đăng ký kinh doanh. Theo quy định của Luật BHXH năm 2014 thì chủ hộ kinh doanh không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.