Công bằng vaccine vẫn là bài toán khó

Mới đây, phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh y tế thế giới (tại Berlin, Đức), Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres tiếp tục kêu gọi phân phối hợp lý hơn vaccine ngừa Covid-19.

“Chủ nghĩa dân tộc về vaccine và việc tích trữ vaccine sẽ khiến tất cả thế giới gặp rủi ro” - ông Guterres nói và nhấn mạnh điều đó bộc lộ một nghịch lý là trong khi ở một số nước phát triển, hàng triệu liều vaccine ngừa Covid-19 hết hạn sử dụng bị vứt bỏ, thì ở nhiều nước nghèo, người dân chờ đợi hàng tháng vẫn chưa có vaccine để tiêm.

Tương tự, cựu Thủ tướng Anh Gordon Brown đã dùng cụm từ “thảm họa lãng phí vaccine” để mô tả tình trạng hơn 100 triệu liều vaccine ngừa Covid-19 trong kho dự trữ của các nước giàu có nguy cơ bị vứt bỏ, trong khi tại nhiều quốc gia nghèo người dân vẫn phải trả giá bằng mạng sống vì không có vaccine.

Theo cơ quan nghiên cứu Airfinity (Anh), khoảng 100 triệu liều vaccine đã được các quốc gia thuộc Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7 - gồm Mỹ, Anh, Pháp, Canada, Đức, Italy, Nhật Bản) và Liên minh châu Âu (EU) mua, dự kiến sẽ hết hạn vào cuối năm nay. Đây là con số ước tính sau khi đã trừ đi số lượng vaccine mà các nước G7 và EU dự kiến tiêm tăng cường cho người dân.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng trên là do các nước giàu đã mua và dự trữ quá nhiều vaccine. Theo thống kê, các nước giàu chỉ chiếm 16% dân số thế giới nhưng đã mua tới 60% nguồn cung cấp vaccine trên toàn cầu. Có quốc gia thậm chí đặt mua số lượng nhiều hơn số dân của mình. Canada mua đủ lượng vaccine cho 453,1% dân số, Anh mua 270,3%, Australia mua 225,1%, Mỹ mua 182,8% dân số.

Tuy nhiên, tình trạng vaccine hết hạn không chỉ xảy ra ở các quốc gia giàu có. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), chỉ tính tới đầu tháng 8 vừa qua, gần 500.000 liều vaccine của các hãng khác nhau đã hết hạn ở châu Phi. Thực trạng này là do năng lực bảo quản, vận chuyển, phân phối cũng như và nguồn nhân lực để triển khai tiêm chủng hạn chế, trong khi phần lớn vaccine thời gian sử dụng tương đối ngắn.

Ông Richard Mihigo - Điều phối viên về tiêm chủng và phát triển vaccine của WHO tại châu Phi nêu dẫn chứng, hồi tháng 5 vừa qua, Nam Sudan đã nhận khoảng 59.000 liều vaccine chỉ 2 tuần trước khi hết hạn sử dụng và buộc phải tiêu hủy khi không thể kịp thời phân phối tới các điểm tiêm chủng. Liberia cũng bỏ phí 27.000 liều vaccine, Benin phải bỏ 51.000 hay Malawi vứt đi 20.000 liều cũng vì lý do tương tự.

Có một nghịch lý đã và đang diễn ra, đó là nơi thì thừa vaccine, nơi lại quá thiếu. Theo phân tích của hãng Nikkei Asia, các nhà sản xuất vaccine Covid-19 đang trên đà sản xuất 12,2 tỷ liều vaccine vào cuối năm nay, đủ để tiêm 2 mũi cho toàn bộ dân số trên 12 tuổi của toàn thế giới. Tuy nhiên, phần lớn trong số đó lại đã được cam kết cung cấp cho các nước phát triển.

Theo Tiến sĩ Matt Linley, Trưởng nhóm nghiên cứu tại Airfinity, từ nay tới cuối năm, các nước giàu có thể bỏ phí khoảng 241 triệu liều vaccine nếu không sớm chia sẻ cho các nước nghèo. Theo Liên minh vaccine Gavi - tổ chức đồng điều hành chương trình vaccine toàn cầu của LHQ (COVAX) thì hồi tháng 9, COVAX đã phải điều chỉnh giảm 30% so với mục tiêu ban đầu là cung cấp cho các nước nghèo 2 tỷ liều vaccine ngừa Covid-19 vào cuối năm 2021.

Theo bà Mariangela Simao, Trợ lý Tổng giám đốc WHO về quyền tiếp cận dược phẩm và các sản phẩm y tế, điều này là do đóng góp tài chính của các quốc gia đã không còn được như trước.

Trở lại với lời kêu gọi của Tổng Thư ký LHQ tại Hội nghị thượng đỉnh y tế thế giới, ông Guterres cảnh báo không một quốc gia nào có thể chấm dứt đại dịch khi tự cô lập với phần còn lại của thế giới, đồng thời kêu gọi các chính phủ và các nhà sản xuất cần cung cấp nhiều vaccine hơn nữa, đặc biệt là cho các quốc gia dễ bị tổn thương nhất, và đây là cách duy nhất để kiểm soát đại dịch Covid-19.