Đại biểu: Đầu tư nhỏ lẻ, nước sạch cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số có lẽ mãi chỉ là những con số nằm trên giấy

Đại biểu Hồ Thị Minh (Đoàn Quảng Trị) cho rằng, CTMTQG phát triển kinh tế vùng ĐBDTTS và MN đã đi được một chặng đường, thực hiện sứ mệnh rút ngắn khoảng cách, thay đổi diện mạo, đời sống, kinh tế vùng ĐBDTTS và MN cùng với 2 CTMTQG GNBV và NTM. Việc tích hợp 3 chương trình MTQG thành một chương trình tổng thể giai đoạn 2026-2035 là bước đột phá cần thiết về thể chế, giúp tình trạng phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách. 

Tuy nhiên bà Minh lưu ý, việc tích hợp không có nghĩa là làm mất tính đặc thù của từng lĩnh vực chính sách, nhất là chính sách dân tộc. Chính vì vậy Ban soạn thảo và Chính phủ cần làm rõ vai trò của cơ quan chủ quản theo thông báo kết luận của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội số 4665 ngày 27/11/2025.

Theo bà Minh, chính sách dân tộc là lĩnh vực đặc thù, được thực hiện đồng bộ nhiều nhiệm kỳ qua. CTMTQG dân tộc là chính sách tác động trực tiếp nhất, sâu rộng nhất đến ĐBDTTS và MN. Vì vậy, Bộ Dân tộc và Tôn giáo – cơ quan được giao thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác dân tộc phải giữ vai trò chủ trì, không thể chỉ đóng vai trò “phối hợp” như trong hồ sơ hiện tại. 

“Tờ trình giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường là chủ chương trình, Tuy nhiên hợp phần thứ 2 đặc thù cho vùng đồng bào DTTS do Bộ Dân tộc và Tôn giáo hướng dẫn. Vậy khi có vướng mắc, ví dụ giải ngân chậm trách nhiệm thuộc về ai?”, bà Minh đặt vấn đề và kiến nghị cần ghi rõ trong Nghị quyết về quyền hạn của Bộ Dân tộc và Tôn giáo trong việc chủ trì phân bổ trực tiếp nguồn vốn của hợp phần 2 thay vì chỉ phối hợp hướng dẫn như trong dự thảo Nghị quyết.

Về nguồn lực và cách phân bổ nguồn vốn của Chương trình, bà Minh nêu rằng, dự kiến tại tờ trình của Chính phủ ghi vốn dự kiến cho giai đoạn 2026-2030 là 1,23 triệu tỷ đồng. Trong đó vốn ngân sách trung ương chiếm 8% (100.000 ngàn tỷ), ngân sách địa phương chiếm 33% (400.000 ngàn tỷ) và huy động từ dân và doanh nghiệp là 28%; số còn lại huy động lồng ghép từ các CTMTQG khác, rồi tín dụng chính sách. 

Bà Minh nói: “Thực tế các vùng DTTS và MN, đặc biệt là các địa phương khu vực Miền Trung Tây Nguyên, Miền Bắc hầu hết là nhận trợ cấp từ cân đối ngân sách trung ương. Việc áp dụng chi đối ứng 33% là rất khó đối với địa phương và dễ dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản. Do đó đề nghị Chính phủ cân đối lại, vùng lõi nghèo mà huy động 28% thì thật sự khó cho đồng bào. Để Nghị quyết thật sự có tính khả thi và nhân văn, Quốc hội cần xem lại cơ cấu nguồn vốn, đồng thời miễn áp dụng đối ứng cho các xã nghèo và vùng thường xuyên chịu thiên tai như các tỉnh Miền Trung và phía Bắc”

Với các mục tiêu đưa ra, bà Minh cũng băn khoăn có những mục tiêu rất cao khó đạt được. Rồi bà Minh phân tích: Với cách đầu tư nhỏ lẻ như hiện nay thì vấn đề nước sạch cho vùng ĐBDTTS có lẽ mãi chỉ là những con số nằm trên giấy. Dự án 1 của CTMTQG vùng ĐBDTTS và MN chúng ta đạt một nội dung nhà ở là nhờ chương trình phát động của Chính phủ xoá nhà tạm nhà dột nát. Còn 2 nội dung hỗ trợ đất ở, đất sản xuất và nước sạch chúng ta không đạt vì đất trong dân đã chính chủ, thế hệ con cháu đời sau lấy đâu để hỗ trợ cho họ? Lâu nay việc rà soát thu hồi đất của các nông trường, lâm trường làm chưa triệt để, phần giao lại cho dân hầu như đất nghèo kiệt, khu vực sông suối không thể trồng cây hay sinh sống vùng đó.

Từ phân tích đó, vị đại biểu là Uỷ viên Hội đồng dân tộc của Quốc hội đề nghị tiếp tục rà soát các quỹ đất này để giao lại cho bà con vùng ĐBDTTS và MN. Về nước sạch chúng ta không triển khai phân tán mà cần tập trung nguồn lực Chính phủ đứng ra đầu tư cho đồng bào.

“Nước sạch mà lấy từ suối trên rừng, hay khoan giếng thì giải pháp này chưa thể gọi là tối ưu. Nếu để tình trạng khoan giếng chúng ta sẽ thấy hệ lụy việc khai thác nước ngầm thiếu kiểm soát. Còn nước trên các con khe, con suối không thể gọi là nước sạch nếu không qua xử lý. Như chúng ta đã thấy những năm gần đây thiên tai bão lũ, sạt lỡ đất, không chỉ sạt khi mưa gió triền miên mà ngay cả khi trời nắng ráo. Vậy nhưng Chương trình giai đoạn 2026-2035 cần xây dựng một tiểu dự án riêng biệt “ Hỗ trợ tái định cư, định canh và sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu cho đồng bào DTTS vùng xung yếu” và cho phép Chủ tịch UBND cấp tỉnh được quyết định chỉ định thầu đối với các công trình khôi phục hạ tầng dân sinh để khôi phục hạ tầng dân sinh trong vùng thiên tai. Có như vậy mới kịp thời khắc phục hậu quả mà thiên tai để lại. Vùng ĐBDTTS và MN, khu vực thiên tai bão lũ mới bớt khổ”, bà Minh nói.