Đề xuất giao Mặt trận và cộng đồng dân cư giám sát bằng công cụ số

Ngày 5/12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.

Khắc phục phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) đánh giá cao việc trình Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2035.

Đồng tình việc hợp nhất ba chương trình mục tiêu đã khắc phục phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách và nhiều đầu mối, tuy nhiên ông Hà Sỹ Đồng cũng thẳng thắng chỉ rõ nhiều vấn đề phải xử lý để Chương trình giai đoạn mới thực sự có trọng tâm, trọng điểm và khả thi.

Trước hết, về mục tiêu, các chỉ tiêu tổng quát và cụ thể còn thiếu cơ sở thực tiễn, chưa được lượng hóa đầy đủ, chưa phản ánh rõ điều kiện mới của chính quyền địa phương 2 cấp và thực trạng sinh kế, hạ tầng, nguồn lực đồng bào dân tộc thiểu số. Báo cáo thẩm tra chỉ ra nhiều chỉ tiêu còn mang tính khẩu hiệu, khó đo lường, như chỉ tiêu về lao động biết nghề, thu nhập, hay tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới thấp hơn cả mục tiêu Quốc hội đã đặt ra cho giai đoạn trước.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị rà soát lại toàn bộ hệ thống chỉ tiêu theo hướng rõ cơ sở chính trị, pháp lý thực tiễn, phải đo lường được và phản ánh đúng đặc thù vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, chuyển từ tiếp cận “đếm tiêu chí” sang “đánh giá kết quả thực chất”.

Về vốn và cơ cấu nguồn lực, nhiều ý kiến rất đáng lo ngại khi nhu cầu vốn tối thiểu giai đoạn 2026-2030 là trên 240.000 tỷ đồng, nhưng hiện mới cân đối được 100.000 tỷ - chỉ đạt khoảng 41,5% nhu cầu tối thiểu. Trong khi đó, yêu cầu huy động 33% vốn ngân sách địa phương và 28% từ doanh nghiệp, cộng đồng là không khả thi đối với các tỉnh nghèo, nơi ngân sách thường xuyên còn phải trông chờ vào Trung ương.

Từ thực tế này, đại biểu đoàn Quảng Trị đề nghị xác định lại tỷ lệ đối ứng phù hợp, đặc biệt với các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, nơi thậm chí 10% đối ứng cũng là thách thức. Đồng thời, cần quy định nguyên tắc phân bổ rõ ràng theo hướng ít nhất 70% vốn ngân sách trung ương phải ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó tối thiểu 40% cho địa bàn đặc biệt khó khăn, bảo đảm đầu tư đúng vùng lõi nghèo, đúng trọng tâm.

Áp dụng bộ chỉ số KPI độc lập đánh giá Chương trình

Nói về mô hình quản lý và tổ chức thực hiện, ông Hà Sỹ Đồng cho rằng các vướng mắc giai đoạn 2021–2025 như thủ tục phức tạp, nhiều tầng nấc, hướng dẫn chậm, phân cấp chưa rõ đã được nhận diện đầy đủ. Dự thảo nghị quyết cần khắc phục triệt để các điểm nghẽn này.

Bộ Dân tộc & Tôn giáo chủ trì hợp phần Chương trình, làm đầu mối thống nhất, phân quyền mạnh cho địa phương trong lựa chọn danh mục dự án, nhất là dự án nhỏ, kỹ thuật đơn giản; đơn giản hóa quy trình đầu tư; quy định rõ trách nhiệm cá nhân người đứng đầu và cơ chế đánh giá, xử lý chậm trễ. Đồng thời, cần có “vùng an toàn pháp lý” để cán bộ dám nghĩ, dám làm, phù hợp với tinh thần chỉ đạo về bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo.

Đối với nội dung đầu tư và các hợp phần chính sách, đại biểu đoàn Quảng Trị cũng đề xuất cần xác định rõ hỗ trợ phát triển sản xuất là yếu tố nền tảng, then chốt, quyết định đến hiệu quả thực chất và tính bền vững của Chương trình. Bên cạnh đó, cần tiếp tục quan tâm, đầu tư đồng bộ vào các nội dung thiết yếu khác có tác động trực tiếp đến đời sống người dân như hạ tầng dân sinh, chuyển đổi nghề, phát triển chế biến, lâm nghiệp bền vững, nước sinh hoạt, đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng cao, vùng biên giới.

Phải quy định tỷ lệ ưu tiên nhất dành cho hợp phần phát triển sản xuất, vì giải quyết công ăn việc làm tăng thu nhập là quan trọng nhất và xây dựng cơ chế lựa chọn doanh nghiệp, hợp tác xã làm hạt nhân trong chuỗi giá trị; tăng cường chính sách tín dụng ưu đãi thay vì hỗ trợ cho không; đồng thời, thúc đẩy mạnh mẽ kinh tế số, thương mại số, hạ tầng số tại các địa bàn khó khăn.

“Để tránh thất thoát đầu tư dàn trải, đại biểu đề nghị đưa vào nghị quyết yêu cầu công khai toàn bộ danh mục, vốn, tiến độ và kết quả dự án trên nền tảng số; giao Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư giám sát bằng công cụ số theo thời gian thực. Đây là điều kiện tiên quyết để bảo đảm chương trình đạt hiệu quả cao nhất và phòng ngừa tiêu cực” đại biểu Hà Sỹ Đồng kiến nghị.

Ngoài ra, nhằm bảo đảm tính khả thi và gắn trách nhiệm giải trình, đề nghị Quốc hội quy định việc Chính phủ báo cáo chuyên đề giữa kỳ vào năm 2029 về tiến độ, giải ngân, hiệu quả; đồng thời áp dụng bộ chỉ số KPI độc lập để đánh giá, làm căn cứ phân bổ vốn giai đoạn 2031–2035. Đây là yêu cầu quan trọng, bảo đảm Chương trình không rơi vào tình trạng “đầu kỳ đặt mục tiêu cao - cuối kỳ xin điều chỉnh”.