Đề xuất một con đường mang tên nhà văn hóa Nguyễn Từ Chi tại Hà Nội

Nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi (tên đầy đủ Nguyễn Đức Từ Chi, bút danh Trần Từ) sinh ngày 17/12/1925 tại Đồng Hới, Quảng Bình (cũ). Ông lớn lên và trưởng thành tại Huế. Năm 1945, ngay sau khi đỗ Tú tài toàn phần ban Triết học văn chương tại Trường trung học Pellerin (Huế), Cách mạng Tháng Tám bùng nổ. Đứng trước nhiều lựa chọn, ông quyết định lên rừng theo Việt Minh, sau đó tham gia kháng chiến tại liên khu 5. Năm 1953, sau thời gian tham gia giảm tô, cải cách ruộng đất, ông được giải ngũ và điều động ra Việt Bắc công tác tại Thông tấn xã Việt Nam. Trở về Hà Nội vào năm 1954, đến 1957 ông theo học Đại học Tổng hợp Hà Nội. Giai đoạn 1961 – 1963, ông sang Guinée làm chuyên gia giáo dục. Khi hồi hương, ông làm việc tại nhiều cơ quan, trong đó gắn bó lâu nhất với vai trò biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật.

Trong số các công trình của nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi, “Cơ cấu làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ” được đánh giá là tác phẩm xuất sắc. Tiếp cận bằng lý thuyết cấu trúc, dựa trên nguồn tư liệu thực địa phong phú cùng khả năng quan sát tinh tế và lối làm việc tỉ mỉ, ông đã tái hiện sinh động mô hình làng Việt cổ truyền từ cơ cấu tổng thể đến từng bộ phận và chức năng của chúng.

Cũng với tư duy cấu trúc, và óc quan sát tinh tế, nghiên cứu thực địa, ông đã rất thành công khi nghiên cứu về người Mường. Ở tác phẩm “Hoa văn cạp váy Mường”, ông đã nhìn nhận ra rằng các mô típ hoa văn được người Mường đương đại thể hiện trên vải bằng kỹ thuật dệt và các mô típ hoa văn mà người xưa thể hiện bằng kỹ thuật đúc đồng trên sản phẩm trống đồng Đông Sơn đều là một dạng. “Với tác phẩm Cõi sống và cõi chết” trong quan niệm cổ truyền của người Mường, Nguyễn Từ Chi đã vẽ lên vũ trụ 3 tầng 4 thế giới của người Mường. Ở tác phẩm “Xung quanh các hình thức khai thác ruộng lang”, ông đã mô tả về chế xã hội Lang-Đạo tồn tại trên cơ sở ruộng công được thiết lập và vận hành như thế nào.

Không chỉ là nhà khoa học uyên bác, Nguyễn Từ Chi còn được ghi nhận bởi đạo đức nghề nghiệp và tấm lòng nhân ái. Ông có sức lan tỏa mạnh mẽ trong giới nghiên cứu khoa học xã hội, đặc biệt lĩnh vực Dân tộc học – Nhân học. Tại lễ khai trương Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (1997), Tổng thống Pháp Jacques Chirac từng đánh giá Nguyễn Từ Chi, cùng với Nguyễn Văn Huyên, là một “bác học lớn, một tấm gương”. Với những đóng góp xuất sắc, ông được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng: nhắc đến nhà dân tộc học Từ Chi thì chúng ta không chỉ nhắc tới một học giả uyên bác mà còn nhắc tới một nhà văn hóa đích thực. Chính những nghiên cứu nghiêm túc, thấu cảm như của nhà dân tộc học Từ Chi sẽ giúp cho chúng ta bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa một cách sống động, không cực đoan, không bảo tàng hóa và không tách rời khỏi cộng đồng.

“Tôn vinh nhà dân tộc học Từ Chi hôm nay cũng là lời nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm tiếp nối con đường khoa học mà ông đã mở lối, một con đường khiêm nhường, trung thực, nhân văn, đặt con người và văn hóa ở vị trí trung tâm và luôn hướng đến sự phát triển hài hòa của đất nước”, ông Sơn nói.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học đều có chung nhận định rằng, nhà dân tộc học Nguyễn Từ Chi là một con người tỉ mỉ khoa học, vừa tinh tế thấu cảm. Ông góp phần đặt nền móng cho dân tộc học Việt Nam hiện đại với phương pháp luận gắn liền với thực địa, với tôn trọng cộng đồng, với trung thực và dữ liệu.