Di cư vì biến đổi khí hậu gia tăng

Vẽ lại bản đồ cư trú

Biến đổi khí hậu đang tác động mạnh tới quyết định nơi ở của người dân Mỹ. Từ tháng 7/2023 - tháng 7/2024, các quận có nguy cơ ngập lụt cao lần đầu tiên sau 5 năm ghi nhận số người chuyển đi nhiều hơn chuyển đến, với mức giảm ròng gần 29.030 người. Trong khi đó, các quận ít rủi ro lại thu hút hơn 35.900 người, mức tăng cao nhất kể từ năm 2019. Tại Miami, chi phí bảo hiểm tăng nhanh khiến nhiều gia đình buộc phải rời đi: phí bảo hiểm nhà từ dưới 2.000 USD/năm vọt lên 6.700 USD chỉ sau 2 năm; phí bảo hiểm lũ cũng tăng gấp 3 lần. Nhiều người từng chuyển đến trong đại dịch vì tin rằng cuộc sống nơi đây dễ chịu, nhưng khi đối mặt mùa bão dữ dội và chi phí sinh hoạt tăng mạnh, họ phải cân nhắc lại.

Tác động khí hậu thể hiện rõ trên thị trường bất động sản. Báo cáo Rủi ro Khí hậu 2025 của hãng Realtor.com cho biết, có tới 26% nhà ở tại Mỹ nằm trong mức nguy cơ cao, tương đương khoảng 12,7 nghìn tỷ USD tài sản. Riêng nguy cơ lũ lụt đe dọa khoảng 6 triệu căn nhà, trị giá 3,4 nghìn tỷ USD. Khoảng 2 triệu căn dù có nguy cơ ngập cao nhưng không nằm trong bản đồ cảnh báo của cơ quan liên bang, khiến nhiều chủ nhà không mua bảo hiểm lũ và rơi vào thế bị động khi thiên tai xảy đến.

Tiến sĩ Danielle Hale - Chuyên gia kinh tế trưởng của Realtor.com cho rằng, các rủi ro khí hậu “đã vượt xa mức mà nhiều người hình dung”. Bà nhấn mạnh rằng, nhiều khu vực từng được xem là an toàn nay lại trở thành vùng rủi ro mới, khiến thị trường nhà ở phải thích ứng nhanh hơn.

Ở phạm vi toàn cầu, tình hình thậm chí nghiêm trọng hơn. Theo Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR), thảm họa khí hậu đã gây ra 250 triệu lượt di dời nội địa trong vòng 10 năm, trung bình hơn 67.000 lượt mỗi ngày. Dự báo đến năm 2040, số quốc gia chịu mức tiếp xúc khí hậu cực đoan sẽ tăng từ 3 lên 65 nước. Lãnh đạo UNHCR, Filippo Grandi cho biết, thời tiết cực đoan đang khiến nhiều gia đình vốn đã chạy trốn bạo lực phải rời bỏ nhà cửa thêm lần nữa, và họ cũng là nhóm có ít khả năng phục hồi nhất.

Tại Tuvalu, quốc đảo chỉ cao hơn mực nước biển khoảng 1-2m, nguy cơ mất đất càng trở nên rõ rệt. Bộ trưởng Khí hậu Maina Talia cảnh báo rằng, Tuvalu buộc phải xây dựng tường chắn sóng và mở rộng diện tích đất ở ngay lập tức, nếu muốn người dân còn có thể tiếp tục sinh sống trên chính quê hương mình.

Không chỉ vùng rủi ro cao, các khu vực được xem là an toàn hơn cũng chịu sức ép lớn. Tại Flagstaff (bang Arizona), giá nhà và tiền thuê tăng vọt do người dân rời khỏi Phoenix để tìm khí hậu mát mẻ hơn. Ngay cả các quận ngoại ô rủi ro thấp hơn ở Texas hay Florida cũng đang chứng kiến dân số tăng nhanh.

Tái thiết hệ thống nhà ở và quản lý di cư

Trước làn sóng di cư khí hậu ngày càng rõ nét, nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đang chuyển từ ứng phó bị động sang xây dựng các chiến lược dài hạn, kết hợp cả phòng ngừa, thích ứng và hỗ trợ di cư an toàn. Cách tiếp cận này nhấn mạnh rằng, con người cần được bảo vệ ngay tại nơi họ đang sống, đồng thời đưa ra lựa chọn di chuyển trong điều kiện an toàn, có kế hoạch và bảo đảm quyền lợi.

Ở Madagascar, các chương trình phục hồi đất bị thoái hóa giúp nông dân duy trì sinh kế, tránh phải rời bỏ quê hương. Tại các đảo Thái Bình Dương, Tổ chức Di cư Quốc tế trực thuộc Liên hợp quốc (IOM) hỗ trợ xây dựng kế hoạch tái định cư tôn trọng văn hóa bản địa, bảo đảm cộng đồng không đánh mất bản sắc khi buộc phải chuyển đến nơi khác.

Song song với đó, nhiều quốc gia cải tổ mạnh mẽ hệ thống bảo hiểm và quy hoạch nhà ở nhằm thích ứng với rủi ro khí hậu ngày càng tăng. Tại Mỹ, các bang yêu cầu hoặc hỗ trợ chủ nhà gia cố chống gió bão, cháy rừng, thậm chí bắt buộc nâng nền nhà ở khu vực ngập lụt. Tại châu Á, nhiều thành phố ven biển mở rộng đê biển và cấm xây mới tại các vùng đất thấp, coi đây là biện pháp thiết yếu để giảm thiểu tổn thất. Các “điểm đến an toàn hơn”, từ Flagstaff (Mỹ) đến Lusaka (Zambia), cũng phải mở rộng quỹ nhà ở giá phải chăng, bảo vệ người thuê nhà và nâng cấp hạ tầng để đáp ứng tốc độ gia tăng dân số do dòng di cư mới.

UNHCR, IOM cùng nhiều quốc gia kêu gọi công nhận chính thức “di cư vì biến đổi khí hậu” trong các chiến lược quốc gia. Điều này sẽ mở đường để sử dụng các nguồn tài chính khí hậu, bao gồm Quỹ Tổn thất và Thiệt hại, cho các hạng mục như xây tường chắn sóng, phát triển nhà ở bền vững, hỗ trợ di cư có kế hoạch và tăng năng lực cho các cộng đồng tiếp nhận người mới. Trong khi các quốc đảo nhỏ cần khoảng 12 tỷ USD mỗi năm cho thích ứng, mới chỉ nhận được khoảng 2 tỷ USD.

Nhà nghiên cứu Emelie Y. Jimenez nhấn mạnh rằng, cần gọi đúng bản chất “di cư vì biến đổi khí hậu” thay vì chỉ xem đó là biến động thị trường nhà ở. Khi rủi ro môi trường tái vẽ bản đồ nơi an toàn và nơi nguy hiểm, chính sách phải được thiết kế lại để bảo vệ cư dân lâu năm, hỗ trợ người buộc phải rời đi, và đảm bảo sự công bằng trong quá trình chuyển đổi.

Biến đổi khí hậu đang làm rung chuyển nền tảng của thị trường bất động sản và hành vi cư trú trên toàn cầu. Các quốc gia cần hành động sớm, đầu tư cho khả năng chống chịu, di cư an toàn và những chính sách công bằng hơn.