Du lịch bền vững – Lời giải cho bài toán quá tải
Từ châu Âu đến châu Á, tình trạng quá tải du lịch đang trở thành nỗi lo ngại toàn cầu. Ở nhiều điểm đến nổi tiếng, giao thông tắc nghẽn, giá nhà leo thang vì cho thuê ngắn hạn, rác thải và ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, du lịch bền vững, hướng đi cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và gìn giữ đời sống cộng đồng, đang được xem là lời giải cho bài toán quá tải hiện nay.
Các điểm đến “nghẹt thở” vì khách du lịch
Năm 2025 được xem là năm “báo động đỏ” của du lịch toàn cầu, khi hàng loạt điểm đến nổi tiếng rơi vào tình trạng quá tải. Tại Venice (Ý), lượng khách tăng vọt sau khi trên mạng xã hội lan truyền “mẹo” đi thuyền ngắm cảnh trên các kênh đào với mức giá rẻ, buộc chính quyền phải thu phí vào cửa để giảm áp lực lên kênh đào và di sản. Barcelona (Tây Ban Nha) đóng cửa 2 bến tàu du lịch và hạn chế cho thuê nhà ngắn hạn, trong khi Santorini (Hy Lạp) phải giới hạn 8.000 khách đi tàu mỗi ngày dù dân số chỉ khoảng 20.000 người. Cannes (Pháp) cũng siết du lịch tàu biển, chỉ cho phép 6.000 khách/ngày từ năm 2026 và sẽ cấm hoàn toàn tàu lớn vào năm 2030.
Không chỉ các thành phố ven biển, vùng núi Nam Tyrol (Ý) cũng oằn mình vì dòng khách kỷ lục, buộc phải áp dụng vé vào cổng và giới hạn lượt tham quan. Ở Paris, khu Montmartre bị ví như “phông nền sống ảo”, còn tuyến North Coast 500 ở Scotland biến thành “xa lộ chụp ảnh” với cảnh ùn tắc và ô nhiễm.
Tại châu Á, Nhật Bản chứng kiến lượng khách tăng vọt sau đại dịch Covid-19, khiến các điểm như Kyoto hay Tokyo luôn trong tình trạng quá tải. Ở Hàn Quốc, làng cổ Bukchon Hanok chỉ có 6.000 dân nhưng đón tới 6,6 triệu lượt khách mỗi năm. Vịnh Maya (Thái Lan) phải đóng cửa định kỳ để phục hồi các rạn san hô bị tàn phá, Boracay (Philippines) duy trì hạn ngạch khách du lịch, còn Bali (Indonesia) áp thuế du lịch với khách quốc tế vì tắc nghẽn và ô nhiễm.
Tại dãy Himalaya (Ấn Độ), các thánh địa hành hương Char Dham vượt xa sức chứa 6.000-15.000 người/ngày, gây ra 1,5-2 tấn rác mỗi ngày và thúc đẩy tình trạng băng tan, lũ quét.
Theo chuyên gia Jan van der Borg (Đại học KU Leuven, Bỉ), “du lịch quá tải giống như bữa tiệc có quá nhiều khách, khi cỏ đã bị giẫm nát, chẳng ai còn muốn ở lại”.
Từ quản lý chặt đến du lịch có trách nhiệm
Để giảm áp lực tại các điểm đến đông đúc, nhiều quốc gia đang chuyển hướng sang du lịch bền vững, lấy việc giới hạn sức chứa làm nền tảng quản lý. Tại Mỹ, các công viên quốc gia như Yosemite hay Yellowstone áp dụng vé tham quan theo khung giờ để phân bổ lượng khách và bảo vệ hệ sinh thái. Ở Peru, Machu Picchu giới hạn số vé bán ra mỗi ngày và yêu cầu du khách đi cùng hướng dẫn viên nhằm giảm hư hại lên các bậc đá cổ. Dubrovnik (Croatia) cũng thành công khi điều phối lịch tàu du lịch và xe buýt, đồng thời lắp cảm biến đếm khách, giúp giảm một nửa mật độ người trong khu phố cổ so với trước năm 2017. Cannes (Pháp) chọn cách phát triển có chọn lọc hơn, giới hạn tàu lớn, khuyến khích xuồng điện trung chuyển để giảm khí thải và giữ gìn cảnh quan.
Một số quốc gia đang chuyển từ mục tiêu tăng số lượng khách sang nâng cao chất lượng trải nghiệm. Ở Uganda, hoạt động ngắm khỉ đột tại rừng Bwindi chỉ cấp 8 giấy phép mỗi ngày cho mỗi đàn khỉ đã được thuần hóa. Mỗi lượt tham quan kéo dài tối đa 1 giờ, giá vé khoảng 800 USD và toàn bộ nguồn thu được dùng cho bảo tồn thiên nhiên và hỗ trợ cộng đồng. Zambia triển khai mô hình “safari yên tĩnh” bằng xe, thuyền và xe đạp điện chạy bằng năng lượng mặt trời, đón khoảng 15.000 khách mỗi năm, vừa giảm tiếng ồn, vừa hạn chế khí thải. Trên dãy Himalaya, chương trình “Phụ nữ dẫn đường Himalaya” do người bản địa điều hành giúp phân tán du khách khỏi tuyến Everest đông đúc, đồng thời tạo việc làm cho phụ nữ vùng cao.
Cốt lõi của du lịch bền vững là đặt cộng đồng địa phương vào vị trí trung tâm. Theo chuyên gia Marinel M. de Jesus – Người sáng lập tổ chức Global Equity Treks, “du lịch do cộng đồng dẫn dắt giúp người dân được quyền quyết định số lượng khách và thời điểm đón khách, qua đó vừa bảo vệ văn hóa – môi trường, vừa bảo đảm lợi ích công bằng”. Ở quần đảo Faroe, chính quyền áp dụng sáng kiến “Đóng cửa để bảo trì, mở cửa cho tình nguyện”, mời du khách tham gia dọn rác, trồng cây, sửa đường và được trải nghiệm miễn phí như phần thưởng.
Công nghệ cũng trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả. Tây Ban Nha sử dụng hệ thống giám sát thời gian thực để điều phối lượng khách tại các thành phố lớn. Paris mở rộng hình thức đặt vé theo giờ cho các điểm du lịch như Bảo tàng Louvre. Đan Mạch khuyến khích hành vi thân thiện môi trường qua chương trình CopenPay, tặng ưu đãi cho du khách đạp xe, nhặt rác hoặc tiết kiệm năng lượng.
Ở cấp độ chính sách, nhiều chính phủ đang mạnh tay hơn trong việc quản lý: Na Uy cho phép các địa phương thu thuế du khách để đầu tư hạ tầng; Thụy Sĩ thử nghiệm phí chụp ảnh tại các thị trấn nhỏ; Hy Lạp và Pháp áp dụng phí môi trường đối với tàu du lịch; Barcelona và Lisbon dần thu hồi giấy phép cho thuê nhà ngắn hạn để trả lại chỗ ở cho người dân. Những biện pháp này thể hiện sự chuyển hướng rõ rệt từ việc quảng bá điểm đến sang quản lý và điều phối du lịch một cách bền vững.
Theo Nhà nghiên cứu Shirley Nieuwland (Đại học Khoa học Ứng dụng Breda, Hà Lan), việc giảm bớt khách tại những nơi quá tải không phải là hành động hạn chế du lịch, mà là cách bảo vệ ngành du lịch khỏi tự đánh mất sức hút của chính mình.
Du lịch bền vững đòi hỏi việc quản lý thông minh nhằm phát triển hài hòa giữa con người và môi trường. Khi chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng và du khách cùng hành động có trách nhiệm, du lịch sẽ thực sự trở lại với ý nghĩa ban đầu: khám phá, kết nối và gìn giữ vẻ đẹp của thế giới.
