Gánh nặng kép từ thói quen hút thuốc lá

Gánh nặng sức khỏe và kinh tế từ mỗi điếu thuốc

Không ít người thường coi việc hút thuốc chỉ là một thói quen tốn kém nhỏ, mỗi ngày bỏ ra vài nghìn đồng mua một bao thuốc chẳng đáng là bao. Thế nhưng, nếu tính toán cụ thể, đây là một sự lãng phí không hề nhỏ. Một người hút trung bình một bao thuốc mỗi ngày, giá khoảng 15 nghìn đồng, sẽ tiêu tốn hơn 5,5 triệu đồng mỗi năm. Sau 20 năm, con số này có thể lên đến hơn một trăm triệu đồng – một khoản tiền đủ để trang trải học phí cho con cái, chăm sóc y tế hay đầu tư sinh kế. Trớ trêu thay, số tiền đó lại được dùng để mua về những chất độc hại, hủy hoại sức khỏe bản thân và người thân xung quanh.

Tác hại không dừng lại ở chi tiêu trực tiếp. Khói thuốc chứa hơn 7.000 chất hóa học, trong đó có 69 chất gây ung thư, là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hàng loạt bệnh nan y. Người hút thuốc có nguy cơ cao mắc ung thư phổi, bệnh tim mạch, đột quỵ, phổi tắc nghẽn mạn tính… và khi bệnh xảy ra, chi phí điều trị có thể lên tới hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng. Đó là cái giá mà ngay cả những gia đình có điều kiện cũng khó lòng gánh nổi. Với những hộ nghèo, thuốc lá lại càng trở thành gánh nặng: khoản tiền đáng lẽ dành cho thực phẩm, y tế, giáo dục lại bị hút vào những điếu thuốc, đẩy cả gia đình vào vòng luẩn quẩn thiếu thốn.

Câu chuyện của ông B.V.V, 62 tuổi ở Hà Nội, là minh chứng đau lòng. Sau hơn 20 năm hút trung bình 2 bao thuốc mỗi ngày, ông bất ngờ nhận chẩn đoán ung thư phổi giai đoạn IV di căn chỉ sau một tuần xuất hiện triệu chứng đau tức ngực, ho và khạc đờm nhẹ. “Sát thủ thầm lặng” mang tên thuốc lá đã cướp đi cơ hội sống khỏe mạnh của ông, đẩy gia đình vào cảnh tuyệt vọng và gánh nặng điều trị.

Đáng lo ngại hơn, thuốc lá không chỉ gây hại cho người hút mà còn cho những người xung quanh. Theo Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, năm 2023, dù tỷ lệ phơi nhiễm khói thuốc thụ động đã giảm so với năm 2010, vẫn còn tới 23% người lao động phải hít khói thuốc tại nơi làm việc, 19% trên phương tiện giao thông công cộng và 45,6% ngay trong gia đình. Điều này có nghĩa, hàng chục triệu phụ nữ và trẻ em – vốn chưa từng châm một điếu thuốc – vẫn bị buộc trở thành “người hút thuốc thụ động”, gánh chịu nguy cơ mắc bệnh mạn tính và tử vong sớm.

Theo ước tính, mỗi năm tại Việt Nam có hơn 100.000 ca tử vong do thuốc lá, trong đó 84.500 là do hút chủ động và 18.800 do hút thụ động. Như vậy, trung bình mỗi ngày có gần 300 gia đình phải đối mặt với mất mát đau lòng từ khói thuốc. Con số ấy không chỉ phản ánh sự tàn phá khủng khiếp của thuốc lá với sức khỏe con người, mà còn cho thấy cái giá kinh tế – xã hội mà mỗi cá nhân và gia đình phải gánh chịu.

Gánh nặng ở cấp độ quốc gia

Nếu ở cấp độ cá nhân, thuốc lá là bản án tử cho sức khỏe và là sự lãng phí tiền bạc, thì ở tầm quốc gia, nó là gánh nặng khổng lồ đè lên vai hệ thống y tế, nền kinh tế và sự phát triển bền vững.

Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 100.000 người Việt Nam tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đằng sau những con số ấy là hàng trăm nghìn gia đình mất đi trụ cột kinh tế, con trẻ mất cha mẹ, người vợ mất chồng, người già mất điểm tựa tuổi xế chiều. Nhiều trường hợp tử vong xảy ra ở độ tuổi lao động sung sức, đồng nghĩa đất nước mất đi một lực lượng sản xuất quý giá. Hậu quả này không chỉ là bi kịch của từng gia đình, mà còn là sự suy giảm năng suất lao động, ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng và chất lượng nguồn nhân lực quốc gia.

Không chỉ cướp đi sinh mạng, thuốc lá còn “rút ruột” nền kinh tế. Thiệt hại kinh tế do hút thuốc tại Việt Nam được ước tính vào khoảng 108 nghìn tỷ đồng mỗi năm, chiếm 1,14% GDP. Con số này bao gồm chi phí điều trị các bệnh do thuốc lá gây ra, tổn thất năng suất lao động do ốm đau và tử vong sớm. Đáng nói, khoản thiệt hại này cao gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá. Như vậy, luận điểm cho rằng “thuốc lá đóng góp ngân sách” chỉ phản ánh một phần rất nhỏ của thực tế. Mỗi đồng thuế thu được từ thuốc lá, xã hội lại phải chi ra nhiều lần hơn để khắc phục hậu quả mà nó gây nên.

Gánh nặng mà thuốc lá gây ra không chỉ dừng ở chi phí y tế hay tử vong sớm. Nó còn để lại những hệ lụy lâu dài cho xã hội: gia tăng áp lực lên hệ thống y tế vốn đã quá tải, làm suy giảm chất lượng nguồn nhân lực, tạo thêm gánh nặng cho an sinh xã hội, kìm hãm sự phát triển bền vững của đất nước.

Tiến sĩ Angela Pratt – Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam đã thẳng thắn: “Sử dụng thuốc lá đe dọa khát vọng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045 của Việt Nam”. Bà nhấn mạnh, giá thuốc lá ở nước ta hiện quá rẻ, khiến hơn 15 triệu người vẫn hút thuốc, góp phần làm gia tăng khủng hoảng bệnh tật và tử vong sớm. Nếu xu hướng giảm tỷ lệ hút thuốc chậm chạp như hiện nay, Việt Nam khó có thể đạt được mục tiêu giảm hút thuốc trong Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2030.

Rõ ràng, thuốc lá không hề mang lại lợi ích nào, dù ở cấp độ cá nhân hay quốc gia. Bỏ thuốc lá không chỉ là lựa chọn để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình, mà còn là hành động góp phần giảm thiểu tổn thất kinh tế, nâng cao chất lượng dân số và bảo đảm tương lai phát triển của đất nước.