Giải mã kiến trúc Hoàng thành Thăng Long
Theo các nhà khoa học, những nghiên cứu kéo dài suốt 15 năm qua đã tạo bước ngoặt quan trọng trong việc giải mã lịch sử hình thành và phát triển của Hoàng thành Thăng Long – trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế của Đại Việt qua các triều đại.
Ngày 4/11, tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Viện Khảo cổ học - Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đã tổ chức Hội thảo quốc tế Khu di tích Hoàng Thành Thăng Long - Thành tựu và vấn đề đặt ra sau 15 năm nghiên cứu (2011-2025).
Sự kiện có sự góp mặt của các nhà nghiên cứu hàng đầu trong nước, cùng các chuyên gia giàu kinh nghiệm đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc... Đây không chỉ là hội thảo chuyên môn, mà còn là điểm mốc lịch sử đánh dấu việc kết thúc Dự án "Chỉnh lý, nghiên cứu, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học khu di tích Hoàng thành Thăng Long" kéo dài sau 15 năm bền bỉ, kiên trì, cần mẫn nghiên cứu giải mã những bí ẩn về Hoàng cung Thăng Long từ các dấu tích khảo cổ học.
Nội dung hội thảo tập trung vào ba chủ đề lớn: Giải mã hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam trong bối cảnh kiến trúc cung điện cổ Đông Á; đời sống trong Hoàng cung Thăng Long qua thư tịch và di vật khảo cổ; và lịch sử giao lưu kinh tế - văn hóa giữa kinh đô Thăng Long với các kinh đô cổ ở châu Á.
Hội thảo đã nhận được 32 tham luận đến từ các nhà nghiên cứu trong nước và quốc tế. Đây là những tham luận chuyên sâu về vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa thế giới Hoàng thành Thăng Long từ phương pháp quy trình xử lý bảo quản di vật, đến những kinh nghiệm bảo tồn và phát huy giá trị khảo cổ học đô thị trên thế giới. Cùng đó, những vấn đề liên quan đến phương pháp luận nghiên cứu và ứng dụng công nghệ, bao gồm công nghệ trí tuệ nhân tạo trong nghiên cứu, sáng tạo đưa giá trị di sản đến với công chúng cũng được đặt ra dựa trên nền tảng các kết quả nghiên cứu khảo cổ học Hoàng thành Thăng Long cũng như kinh nghiệm phục hồi di sản tại các nước Đông Á.
PGS.TS Bùi Minh Trí, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, Chủ nhiệm Dự án Chỉnh lý Hoàng thành Thăng Long cho biết, các đợt khai quật tại khu vực 18 Hoàng Diệu và khu xây dựng Nhà Quốc hội đã phát hiện một quần thể quy mô gồm 53 dấu tích nền móng kiến trúc, 7 móng tường bao và 6 giếng nước. Phát hiện này khẳng định sự tồn tại rực rỡ của Kinh đô Thăng Long thời Lý, đồng thời trở thành một trong những phát hiện khảo cổ học quan trọng nhất của Việt Nam trong thế kỷ XXI, góp phần quan trọng giúp Hoàng thành Thăng Long được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới năm 2010.
Cho dù tìm thấy nhiều dấu tích nền móng, hình thái tổng thể của kiến trúc cung điện thời Lý vẫn còn là ẩn số. Không còn công trình gốc để đối chiếu như Cố Cung (Trung Quốc), Changdokgung (Hàn Quốc) hay Nara (Nhật Bản), các nhà khoa học Việt Nam đã phải đi con đường khó hơn: tái thiết bằng khoa học liên ngành.
Trong giai đoạn 2011-2014, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tái điều tra, khai quật và nghiên cứu chuyên sâu, xác lập được hệ thống bản vẽ tổng thể mặt bằng kiến trúc cung điện thời Lý, kết hợp tư liệu khảo cổ, minh văn, mô hình kiến trúc và so sánh khu vực. Bước ngoặt lớn là phát hiện ra kiến trúc đấu củng – kỹ thuật đỡ mái và trang trí bậc thầy, minh chứng cho trình độ xây dựng tinh xảo của người xưa. Từ đây, hình thái kiến trúc cung điện thời Lý đã được phục dựng bằng công nghệ 3D vào năm 2014.
TS Hà Văn Cẩn, Viện trưởng Viện Khảo cổ học nhận định, công tác nghiên cứu đã đi sâu vào lĩnh vực kiến trúc cung điện, làm rõ hình thái kiến trúc thời Lý, Trần và điện Kính Thiên thời Lê sơ - "linh hồn" của Kinh đô Thăng Long. Bên cạnh đó, việc phân tích chuyên sâu về các loại đồ gốm Việt Nam và gốm sứ ngoại nhập đã không chỉ tái hiện sinh động đời sống vật chất, nghi lễ trong Hoàng cung, mà còn khẳng định vị thế ngoại giao và giao thương của Thăng Long trong mạng lưới châu Á. Theo đó, thành tựu nghiên cứu nổi bật nhất là giải mã thành công hình thái kiến trúc cung điện thời Lý, thời Trần và kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ. Tuy mới là kết quả nghiên cứu ban đầu nhưng những kết quả này đã góp phần lấp đầy những khoảng trống lớn trong lịch sử kiến trúc cung điện Việt Nam, làm thức dậy lịch sử Hoàng cung Thăng Long vốn ẩn chứa nhiều bí mật.
Không chỉ giải mã kiến trúc, các nhà khoa học còn nỗ lực phục dựng đời sống cung đình Thăng Long thông qua hàng nghìn di vật khảo cổ. Theo PGS.TS Bùi Minh Trí, việc phân loại, chỉnh lý, xác định niên đại và chức năng của từng hiện vật – những “mảnh vỡ của lịch sử” – là quá trình đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên định khoa học. Những nghiên cứu này đã mang lại nhiều phát hiện đột phá về đồ sứ thời Lý – minh chứng cho kỹ thuật chế tác tinh xảo của người Việt, đạt phẩm cấp tương đương đồ sứ thời Tống (Trung Quốc). Các kết quả nghiên cứu đồ gốm phế thải, dụng cụ sản xuất cho thấy sự tồn tại của các lò quan Thăng Long – nơi sản xuất đồ dùng cung đình suốt gần 6 thế kỷ, từ thời Lý – Trần đến Lê sơ và Mạc.
Tại hội thảo, các chuyên gia đều có chung nhận định, để Hoàng thành Thăng Long thực sự trở thành một tài sản kinh tế chiến lược cho Thủ đô Hà Nội và quốc gia, rất cần một tầm nhìn đột phá và sự đầu tư đồng bộ, đa ngành; cần sớm xác lập hướng đi mới trong công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
