Giảm số năm đóng Bảo hiểm xã hội: Có đảm bảo mức sống tối thiểu khi về hưu?

Khuyến khích người lao động đóng BHXH

Theo quy định hiện hành, thời gian người lao động tham gia BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu phải đủ 20 năm. Tuy nhiên, theo Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, trong lần sửa đổi Luật BHXH năm 2014 tới đây, Bộ đang đề xuất giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để người lao động được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, tiến tới còn 10 năm. Việc giảm số năm đóng BHXH nhằm tạo điều kiện cho người lao động tham gia muộn, có thời gian tham gia BHXH ngắn, được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH. Bên cạnh đó, Luật sửa đổi cũng sẽ tạo cơ chế để khuyến khích lao động tham gia BHXH dài hơn. Đồng thời, các cơ quan quản lý sẽ xử lý nghiêm việc lợi dụng lúc khó khăn để ép, mua bán chuyển đổi sổ BHXH.

Sau 6 năm thực thi, Luật BHXH 2014 đã bộc lộ nhiều bất cập: Thời gian đóng quá dài, tối thiểu 20 năm mới được hưởng lương hưu tỷ lệ 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH, nhiều lao động không chờ được, chọn rút BHXH một lần. Người đóng BHXH tự nguyện chỉ được hưởng chế độ hưu trí, tử tuất, không có ốm đau, thai sản...

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, điều kiện đủ 20 năm tham gia BHXH để hưởng lương hưu là thời gian quá dài, từ đó sẽ hạn chế quyền lợi đối với một số người lao động khi tham gia muộn, có số năm đóng thấp rất khó để đủ thời gian hưởng chế độ hưu trí.

Chính vì vậy, Nghị quyết 28 về cải cách chính sách BHXH đã xác định, sửa đổi điều kiện về hưu theo hướng giảm dần điều kiện tối thiểu để tham gia BHXH, để được hưởng chế độ lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm, tiến tới có thể giảm thấp hơn nữa.

“Việc giảm số năm đóng BHXH là cần thiết bởi đây là một trong những giải pháp đảm bảo tăng số lượng người ở lại trong hệ thống BHXH để họ được hưởng chế độ hưu trí. Bởi vì trong các chính sách về BHXH, có thể nói chính sách hưu trí là chính sách đảm bảo an sinh tốt nhất cho người lao động. Khi còn trẻ tham gia lao động, có tích lũy để về già được hưởng lương hưu” - ông Lê Đình Quảng - Phó trưởng ban Chính sách pháp luật, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết.

Vẫn còn nhiều băn khoăn

Mặc dù đề xuất giảm số năm đóng BHXH nhận được nhiều đồng thuận nhưng vẫn còn có ý kiến băn khoăn thời gian đóng BHXH thấp sẽ kéo theo mức lương hưu thấp. Bên cạnh đó, theo phản ánh của nhiều người lao động nếu chỉ giảm số năm đóng BHXH mà không giảm tuổi nghỉ hưu thì cũng không có ý nghĩa.

“Với những công nhân trực tiếp như chúng tôi tuổi nghề chỉ kéo dài 40 đến 45 tuổi nên việc giảm số năm đóng BHXH rất có ý nghĩa nhưng nếu chỉ giảm số năm mà không giảm tuổi nghỉ hưu thì cũng không khác là mấy. Để công nhân tiếp cận được lương hưu thì không chỉ hạ năm đóng, chính sách cần có những hỗ trợ nhất định” - chị Hoàng Thu Vân, khu công nghiệp Bắc Thăng Long, Hà Nội giãi bày.

Đề cập đến vấn đề này, ông Quảng cho rằng, hiện nay, chính sách BHXH vẫn theo nguyên tắc đóng - hưởng, đặc biệt ở chế độ hưu trí. Vì vậy, rất nhiều lao động có thời gian tham gia BHXH ngắn thường về hưu trước tuổi, nên tỷ lệ hưởng chế độ hưu trí rất thấp. Theo ông Quảng, ở lần sửa đổi này cần tính toán lại theo nguyên tắc tăng cường tính chia sẻ khi hưởng chế độ bảo hiểm hưu trí, để người lao động có điều kiện tham gia đủ 20 năm hoặc nếu hạ xuống còn 15 năm, khi hưởng chế độ hưu trí vẫn có một khoản tiền nhất định để đảm bảo cuộc sống tối thiểu.

“Cần có nhiều giải pháp đồng bộ để chính sách có tính khả thi” - ông Quảng nhấn mạnh.

Ở góc độ khác, bà Nguyễn Thị Lan Hương - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học, Lao động và Xã hội (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) nhấn mạnh cần tạo ra lưới an sinh cơ bản để tất cả người lao động đều có được cơ hội tham gia BHXH, chứ không phải chỉ có BHXH tự nguyện. “Kinh nghiệm các nước cũng cho thấy, muốn bao phủ BHXH toàn dân, không thể chỉ dựa vào BHXH tự nguyện” - bà Hương nói. Đối với đề xuất giảm số năm đóng BHXH, bà Hương cho rằng, về mặt chính sách thì sẽ tạo ra tính không bền vững, và lo ngại đời sống của người hưởng hưu trí sẽ bấp bênh do mức hưởng quá thấp.

Năm 2023 là năm thứ 3 thực hiện điều chỉnh tăng tuổi nghỉ của người lao động. Cụ thể, tuổi nghỉ hưu sẽ tăng thêm 3 tháng với nam và 4 tháng với nữ. Như vậy, người lao động làm việc trong điều kiện bình thường thì tuổi nghỉ hưu đối với nam là từ đủ 60 tuổi 9 tháng. Đối với lao động nữ là từ đủ 56 tuổi. Đây là độ tuổi nghỉ hưu trong điều kiện lao động bình thường, vẫn có trường hợp người lao động được về hưu sớm hơn 5 năm, thậm chí là 10 năm. Với người lao động bị suy giảm khả năng lao động; làm nghề, công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; làm việc ở vùng đặc biệt khó khăn có thể nghỉ hưu ở tuổi sớm hơn đến 5 tuổi.

Cùng với tăng tuổi nghỉ hưu, từ năm 2023, lương hưu sẽ tăng thêm 12,5%, bắt đầu từ ngày 1/7/2023. Trước đó, Quốc hội thông qua Nghị quyết về dự toán ngân sách nhà nước năm 2023, ngoài việc tăng lương cơ sở lên 1,8 triệu đồng/tháng thì còn tăng 12,5% lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội đối tượng do ngân sách nhà nước đảm bảo và hỗ trợ thêm đối với người nghỉ hưu trước năm 1995 có mức hưởng thấp.