Giáo dục nghề nghiệp trong hệ thống giáo dục quốc dân

Đó là chia sẻ của TS Lê Đông Phương, nguyên cán bộ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam trong cuộc trao đổi với phóng viên báo Đại đoàn kết về Dự thảo Luật GDNN sửa đổi.

PV: Một trong những điểm mới của Dự thảo Luật GDNN sửa đổi đó là bổ sung hệ thống quy chuẩn về cơ sở GDNN nhằm thống nhất phương thức tổ chức, hoạt động đào tạo và hỗ trợ việc đánh giá, phân loại, đầu tư phát triển cơ sở GDNN. Theo ông chuẩn cơ sở GDNN nên xây dựng như thế nào để phù hợp với bối cảnh hiện nay?

TS Lê Đông Phương: Thời điểm này ban hành chuẩn tôi cho rằng hợp lý khi điều kiện cơ sở vật chất hạ tầng, trang thiết bị kỹ thuật của các cơ sở GDNN chưa thuận lợi. Có những trường phải đi thuê mướn theo kiểu hợp đồng ngắn hạn. Điều này ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo. GDNN cũng có rất nhiều mô hình đào tạo như đào tạo tại trường, tại doanh nghiệp và kết hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp. Liệu có thể xây dựng đủ chuẩn cho tất cả các hình thức, phương thức đào tạo hay không?

GDNN là đào tạo đặc thù của từng ngành/nghề. Mỗi lĩnh vực đào tạo đó sẽ có yêu cầu khác nhau về mặt bằng nhà cửa, trang thiết bị, quy trình hiện hành… GDNN hiện đang có khoảng 300 ngành nghề đào tạo. Vậy chuẩn GDNN có bao quát được hết hay chỉ đưa ra được chuẩn định hướng, sau đó thì các cơ sở đào tạo tùy ý thích ứng? Điều này chưa được làm rõ trong Dự thảo.

Có ý kiến cho rằng nên đặt ra mức chuẩn tối thiểu để phần lớn các cơ sở GDNN có thể đáp ứng hay theo mặt bằng trong khu vực hay quốc tế để những trường yếu kém, không đáp ứng được chuẩn tối thiểu phải tự đào thải hoặc sáp nhập, góp phần làm trong sạch hệ thống. Quan điểm của ông ra sao?

Tôi đánh giá việc ban hành chuẩn này trong điều kiện của Việt Nam là hợp lý nhưng việc tham khảo, căn cứ trên một chuẩn quốc tế nào đó cần phải cân nhắc kỹ vì đến nay tôi chưa đọc được nước nào có chuẩn cơ sở GDNN. Kể cả khi có thì mỗi một quốc gia, một nền kinh tế có điều kiện khác nhau, chúng ta không thể học hoàn toàn theo họ. Việt Nam nếu làm thì phải làm riêng và phải làm như thế nào là một quá trình lâu dài cần được nghiên cứu, xây dựng cẩn trọng.

Về lộ trình, khi đưa ra chuẩn cơ sở GDNN có thể đưa ra mốc thời gian để các trường kịp thay đổi, thích ứng và đạt chuẩn như quy định chứ không thể chấm dứt hoạt động ngay với những trường chưa đạt chuẩn.

Với giáo dục đại học việc kiểm định chất lượng đã được các trường triển khai mạnh mẽ. Có nên quy định tất cả các cơ sở GDNN phải tham gia kiểm định chất lượng không, thưa ông?

Nhiều người coi kiểm định chất lượng như một công cụ thần thánh để nâng cao chất lượng đào tạo, tuy nhiên kiểm định chỉ là một cách thức để xác nhận rằng cơ sở giáo dục đó đã đáp ứng được các yêu cầu tối thiểu đặt ra. Những cơ sở không đạt sẽ phải thay đổi, điều chỉnh một khía cạnh nào đó để đạt chuẩn. Kiểm định chất lượng có ý nghĩa tích cực như vậy còn không có nghĩa cứ đạt kiểm định chất lượng là nâng cao được chất lượng đào tạo.

Kiểm định chất lượng của GDNN, tôi đánh giá đang rất vướng bởi không thể tách rời việc đào tạo khỏi thế giới nghề nghiệp trong khi với giáo dục đại học, tính độc lập của cơ sở giáo dục đại học và thế giới nghề nghiệp khá rõ. Vì vậy, tôi cho rằng đối với GDNN, với trình độ thấp hơn cao đẳng thì không cần phải kiểm định mà cần sự phản hồi, đánh giá của chính các cơ sở sử dụng lao động. Ví dụ sau khi tuyển dụng một năm, doanh nghiệp có đánh giá về lao động của cơ sở GDNN đó và sau đó tổng hợp lại để có cái nhìn khách quan hơn về chất lượng đào tạo của các cơ sở GDNN.

Có ý kiến cho rằng do số lượng cơ sở GDNN quá nhiều trên cả nước đang gây ra sự chồng chéo, trùng lắp trong công tác đào tạo, dẫn đến việc đầu tư không đi vào trọng tâm, trọng điểm và thực chất. Quan điểm của ông có đồng tình với việc cần sắp xếp lại, tinh gọn cơ sở GDNN?

Việc sắp xếp tinh gọn cơ sở GDNN nếu thực hiện giảm một cách cơ học là không hợp lý. Chẳng hạn, nếu quy định trên địa bàn một tỉnh gom tất cả các cơ sở GDNN để tạo thành một trường cao đẳng duy nhất thì ý tưởng đó đã không thể thành hiện thực. Ngay tại Hà Nội có rất nhiều trường cao đẳng, trường trung cấp công lập và các lĩnh vực ngành nghề đào tạo rất rộng, bao quát từ cơ khí chế tạo máy sang điều dưỡng, chăm sóc sức khỏe... Nếu gộp tất cả lại thành một cơ sở GDNN sẽ rất khó quản lý.

Điều quan trọng nhất để đảm bảo hệ thống GDNN vận hành tốt, đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động đó là phải là một phần tích hợp chặt chẽ của hệ thống giáo dục quốc dân. Hiện GDNN đã đưa về Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý, đó là một thuận lợi lớn giúp nâng cao chất lượng đào tạo, cơ chế liên thông và kết nối với các trình độ đào tạo khác. Thời gian tới khi có Luật GDNN sửa đổi cần giải quyết được độ vênh trong cấu trúc hệ thống giáo dục quốc dân hiện nay.

Trân trọng cảm ơn ông!