Hệ thống y tế đồng hành cùng người cai thuốc
Trong khi ngành y tế nỗ lực cảnh báo và chống lại các hình thức thuốc lá mới, nhiều mô hình hỗ trợ cai nghiện đã chứng minh hiệu quả rõ rệt – từ tổng đài tư vấn 1800.6606 đến chương trình điều trị kết hợp y học cổ truyền tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương.
Cái giá kinh hoàng của khói thuốc
Thuốc lá là nguyên nhân gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Tại Việt Nam, hơn 100.000 người chết mỗi năm, tức trung bình mỗi 5 phút có một người Việt tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đằng sau những làn khói là cả một chuỗi hệ lụy nặng nề: gánh nặng bệnh tật, chi phí y tế khổng lồ và sự mất mát không thể đo đếm bằng tiền.
Các chuyên gia cảnh báo, thuốc lá là “kẻ sát nhân thầm lặng” bởi nó chứa hơn 7.000 hóa chất độc hại, trong đó có ít nhất 69 chất gây ung thư. PGS.TS Vũ Văn Giáp – Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai – cho biết, thuốc lá gây ra hơn 25 loại bệnh nguy hiểm, trong đó có ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), tim mạch, đột quỵ, viêm phế quản mạn và vô sinh ở nam giới. Không chỉ người hút chủ động, người hít phải khói thuốc thụ động cũng chịu nguy cơ tương tự, đặc biệt là phụ nữ và trẻ nhỏ.
Gánh nặng thuốc lá không dừng ở sức khỏe. Một nghiên cứu của Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá cho thấy, mỗi năm Việt Nam mất hơn 108.000 tỷ đồng để điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá – gấp 5 lần số thuế mà ngành thuốc lá nộp ngân sách. Mỗi điếu thuốc đốt lên không chỉ thiêu rụi sức khỏe người hút, mà còn “đốt” cả nguồn lực phát triển xã hội.
Điều đáng lo ngại hơn là trong khi tỷ lệ hút thuốc ở nam giới Việt Nam vẫn thuộc nhóm cao nhất khu vực. Trước thực trạng ấy, ngành y tế Việt Nam đang phải gánh trên vai hai nhiệm vụ song song: điều trị hậu quả cho hàng triệu bệnh nhân mắc các bệnh do thuốc lá gây ra và tìm giải pháp giúp người hút thuốc từ bỏ thói quen chết người này.
Theo TS Jennifer Horton – đại diện WHO tại Việt Nam, đầu tư vào các chương trình hỗ trợ cai nghiện thuốc lá mang lại “lợi ích gấp bảy lần chi phí bỏ ra”, bởi cứ mỗi người cai thành công là giảm đi hàng trăm triệu đồng chi phí y tế điều trị trong tương lai.
Nhưng bỏ thuốc không phải con đường dễ dàng. Người nghiện thuốc lá không chỉ đối mặt với hội chứng cai nicotine mà còn với thói quen xã hội và tâm lý phụ thuộc đã kéo dài nhiều năm. Chính vì thế, cần một hệ thống hỗ trợ chuyên nghiệp – nơi y học, truyền thông và cộng đồng cùng đồng hành giúp người nghiện vượt qua giai đoạn khó khăn nhất.
Chung tay vì môi trường sống không khói thuốc
Nếu như trước đây, việc cai nghiện thuốc lá chủ yếu dựa vào nỗ lực cá nhân, thì nay, người hút thuốc đã có thêm sự đồng hành của cả một hệ thống y tế chuyên nghiệp. Từ các phòng tư vấn hỗ trợ cai nghiện thuốc lá tại bệnh viện tuyến trung ương đến các tổng đài tư vấn miễn phí, mạng lưới hỗ trợ cai thuốc đang ngày càng mở rộng, mang đến cơ hội thật sự cho những người muốn từ bỏ khói thuốc.
Tại Bệnh viện Bạch Mai, chương trình hỗ trợ cai nghiện thuốc lá được triển khai từ năm 2015 và đã trở thành mô hình mẫu của cả nước. Theo thống kê, sau gần 10 năm, tổng đài 1800.6606 đã tiếp nhận hơn 71.000 cuộc gọi từ người dân trên khắp các tỉnh, thành. Mỗi ngày, hàng trăm cuộc gọi đến nhờ tư vấn, từ những người hút thuốc lâu năm đến thanh niên mới nghiện.
Thông kê từ cơ sở y tế này cho thấy, việc tư vấn qua điện thoại, điều trị bằng thuốc thay thế nicotin, kết hợp theo dõi định kỳ giúp người bệnh tăng khả năng bỏ thuốc thành công gấp ba lần so với việc tự cai.
Không dừng ở tổng đài, mô hình “tư vấn ngắn ngay tại khoa lâm sàng” được xem là bước tiến đáng chú ý. Khi bác sĩ phát hiện bệnh nhân có thói quen hút thuốc, họ sẽ chủ động tư vấn, hỗ trợ tâm lý và kê đơn điều trị trong quá trình khám chữa bệnh. Cách làm này giúp người bệnh nhận thức rõ hơn mối liên hệ giữa thuốc lá và tình trạng sức khỏe của mình, từ đó có động lực mạnh mẽ để từ bỏ. Mô hình đã được nhân rộng tới hơn 10 bệnh viện lớn, trong đó có Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP.HCM) và Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, góp phần tạo nên mạng lưới tư vấn cai nghiện thuốc lá toàn quốc.
Song song với các giải pháp Tây y, Y học cổ truyền Việt Nam cũng chứng minh hiệu quả trong hỗ trợ cai nghiện thuốc lá. Tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương, hai phương pháp được áp dụng song hành: dùng thuốc (viên ngậm, trà thảo dược BTL) giúp giảm cảm giác thèm thuốc và không dùng thuốc (nhĩ châm, dưỡng sinh, luyện thở theo phương pháp Nguyễn Văn Hưởng) giúp giảm căng thẳng, cải thiện hô hấp, ổn định tinh thần.
Được biết, tính đến nay, phương pháp này đã giúp hàng nghìn bệnh nhân trong nước và quốc tế cai thuốc thành công, trong đó nhiều người nghiện thuốc hàng chục năm.
Điểm chung của các mô hình thành công là sự kiên trì và đồng hành. Cai thuốc không chỉ là điều trị thể chất, mà còn là quá trình phục hồi tâm lý, hành vi. Khi bác sĩ trở thành người bạn lắng nghe, hướng dẫn và theo sát từng bệnh nhân, quá trình cai nghiện trở nên bớt cô độc. Nhiều người hút thuốc chia sẻ, chính sự tận tâm của đội ngũ y tế đã giúp họ “bỏ thuốc một cách bền vững, chứ không chỉ ngừng trong vài tuần rồi tái nghiện”.
PGS.TS. Phan Thu Phương - Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai, nhấn mạnh: "Mỗi lời khuyên tư vấn từ nhân viên y tế đều có giá trị. Những can thiệp tư vấn ngắn gọn có thể giúp tăng tỷ lệ người quyết tâm bỏ thuốc lên 5-10%. Khi áp dụng quy trình 5A một cách chuyên sâu, kết hợp với các biện pháp hỗ trợ phù hợp, chúng ta có thể nâng cao hiệu quả hỗ trợ cai nghiện thuốc lá lên gần 30%."
TS. Jennifer Horton - Phó Trưởng Đại diện Văn phòng WHO tại Việt Nam cũng nêu bật vai trò của nhân viên y tế: "Nhân viên y tế là nguồn lực quý giá trong công tác này. Lời khuyên dựa trên cơ sở khoa học của họ có thể tạo ra những thay đổi tích cực trong hành vi của người dân. Chúng ta cần tiếp tục nâng cao năng lực cho đội ngũ y tế để họ thực hiện tốt hơn nữa vai trò quan trọng này."
