Hoàng Thụy Anh - Nỗi đau thơm nhân vị

Trong 10 tác phẩm đã xuất bản (tính cho đến nay) của nhà văn Hoàng Thụy Anh, có 3 chuyên luận. Đó là “Thơ Hoàng Vũ Thuật - nhìn từ thi pháp học của Roman Jakobson” (2010), “Hồ Thế Hà & giấc mơ cỏ hát” (2020), và “Nhã nhặn của phi lý - nhìn từ văn xuôi Văn Thành Lê”. Tập sách nào cũng vạm vỡ, thể hiện ý thức, trách nhiệm về nghiên cứu văn chương.

“Thơm từ nỗi đau” là tập thơ thứ hai, sau “Người đàn bà sinh ta từ mưa”, NXB Hội Nhà văn năm 2017.

Hoàng Thụy Anh ngoài đời vóc dáng mảnh mai, bé nhỏ, ngọt ngào; tuy nhiên trường nội cảm cũng như khát khao cống hiến của chị khiến giới văn chương nể, trân trọng. Tôi dùng chữ “kinh ngạc” không phải “đại ngôn” mà quán chiếu “hoàn cảnh” tác giả.

Năm 2023, Hoàng Thụy Anh gặp biến cố về sức khỏe làm gia đình, bạn bè lo lắng. Bây giờ chị đã “vượt qua cõi chết” nên cũng chẳng cần bí mật, Hoàng Thụy Anh từng vượt qua bệnh K. Khi đó, những người thân yêu nhất của chị khi trao đổi với tôi, luôn căn dặn: “Anh phải bí mật nghe”. Thế nhưng, Hoàng Thụy Anh chọn lựa đối diện với sự thật bằng bản lĩnh của mình. Chị công bố bệnh tật cũng như hành trình vượt qua “lưỡi hái tử thần” trên trang cá nhân. Tôi nhớ mãi dòng trạng thái ám ảnh “Hãy nắm tay em” của chị.

Ngoài đời, Hoàng Thụy Anh sương khói, nhưng trước mọi thách thức chị lại cương cường. Kiên trì, “vái tứ phương” và “trộm vía”, Hoàng Thụy Anh đã vượt qua, chiến thắng bệnh K để trở về đời sống, lao động, sáng tạo.

Hoàng Thụy Anh đi xuyên qua “chiến trận K” để nghiền ngẫm, viết và thành công với “Nhã nhặn của phi lý - nhìn từ văn xuôi Văn Thành Lê”. Có thể nói, tác phẩm thay cho tiếng chào bạn đọc, rằng chị đã trở lại với văn chương; cũng có thể là món quà tri ân cuộc đời “Hãy nắm tay em”, như một dòng trạng thái, giữa những ngày cam go nhất về hy vọng. Bây giờ với “Thơm từ nỗi đau”, thơ thay chị nói những điều giác ngộ, giải thoát.

“Tôi dành hết cuộc đời này chỉ để học cách yêu em/ Vì em là hạt giống/ Cho hồn tôi tái sinh”, (Hạt giống em). Đọc bài thơ này, người đọc thấy toát lên tinh thần yêu thương, bồ tát về cảm xúc. “Tôi bên em/ nhưng duyên tôi đến từ cõi khác/ chỉ biết nương theo tà áo em/ mượn bóng em/ mượn tiếng cười em/ thắp ấn nồng lên những diễn ngôn mùa”, (Hạt giống em).

Hoàng Thụy Anh đến với cuộc đời bằng lòng vị tha, đến với thơ bằng cứu rỗi.

*

**

“Thơm từ nỗi đau” gồm 75 bài thơ. Khi lần giở văn bản, tôi để ý các bài thơ “đối diện”, “định vị tôi”, “nơi này con đã thuộc về”, “phận người”, “phía sau một viên đạn”, “bài học”, “gội rửa”, “ý thức”, “chuộc tội”....để xem tác giả “phơi” bản ngã trên văn bản như thế nào? Với thơ, nhân vật trữ tình “em”, “tôi” không đồng nhất với chủ thể sáng tạo, nhưng tuyệt nhiên, đó là nơi phát lộ nội tâm bản thể nhà thơ.

Hoàng Thụy Anh gần như là một nhà thơ của ý niệm. Có thể nhận ra qua những bài như “nước mắt”, “gội rửa”, “bản chất”... Đặc điểm của thơ Hoàng Thụy Anh là tiết giản đến mức tối đa ngôn ngữ, chỉ cần gặp sự đồng cảm là những “viên nén” ngôn ngữ bung cả trường mỹ cảm. Về mặt này, tôi đồng nhất với đánh giá của nhà LLPB Hoàng Đăng Khoa khi anh cho rằng, thơ Hoàng Thụy Anh giàu suy tưởng, không dừng ở cảm xúc mà tiến tới nhận thức.

Hay nói cách khác, dẫu dồn nén, thơ Hoàng Thụy Anh vẫn bật lên tính giới với tất cả sự tinh tế, dịu dàng; hơn thế, giàu đạo tính trong cách nhìn ngoại cảm, cách lên tiếng từ xung đột nội tâm.

Với Hoàng Thụy Anh, “thời gian như chiếc lá/ rót đều quá khứ và tương lai/ bạn trôi qua bạn/ không có nghĩa là bạn đã rời khỏi vị trí của chính mình/ sự thật sâu lắng nhất là sự thật đến từ phía sau” (Ý thức).

PGS.TS Hồ Thế Hà khi đọc thơ chị đã rất tinh tế, khi cho rằng, thơ Hoàng Thuỵ Anh là mỹ học của nỗi đau toát ra từ một hồn thơ dạt dào thiên tính nữ. Đau buồn mà vẫn tin yêu, hy vọng và vẫn bao dung, nhân ái với cuộc sống và thiên nhiên. Thơ không che đậy, giả dối được, phẩm tính người quyết định phẩm tính thơ.

*

**

Danh xưng cũng như vị trí trên văn đàn của Hoàng Thụy Anh trước hết là nhà lý luận phê bình. Với người nghiên cứu, trước hết phải có bản lĩnh, không bị choáng ngợp, và hơn thế, cần có nội lực dày dặn mới có thể viết được những công trình có giá trị.

Hoàng Thụy Anh là thạc sỹ văn chương. Minh chứng chuyên môn qua việc chị đã xuất bản 8/10 tác phẩm lý luận phê bình (tính đến hiện nay). Đó là một quá trình làm việc kiên trì và có chiều sâu.

Đọc “Nhã nhặn của phi lý, nhìn từ văn xuôi Văn Thành Lê”, chuyên luận mới nhất của Hoàng Thụy Anh cho thấy chị đã soi rọi tác phẩm dưới ánh sáng của các lý thuyết nghiên cứu văn học vốn đã định hình trên thế giới. Chị luôn có ý thức vận dụng điển phạm (dụng điển) và sáng tạo cho riêng mình.

Chị nghiêm cẩn, thể hiện ngay từ việc đặt tên một bài thơ hay một cuốn sách. “Nhã nhặn của phi lý - nhìn từ văn xuôi Văn Thành Lê” có thể hiểu là sự giản dị toát lên từ cái phi lý hoặc vẻ đẹp ẩn trong sự phi lý. Trong chuyên luận của mình, Hoàng Thụy Anh tập trung vào yếu tố tiếng cười - vốn là một trạng thái biểu lộ cảm xúc - nhưng lại gắn với “lưỡng trị”, một khái niệm thuộc phạm trù logic, có thể hiểu là “logic hai giá trị”. Ở “điểm nhìn nước đôi” – một chương trong tác phẩm, Hoàng Thụy Anh mở rộng phân tích từ gia đình, giáo dục, văn học nghệ thuật đến môi trường văn hóa, rồi làm nổi bật tính thức tỉnh trong văn xuôi của Văn Thành Lê.

Ngoài vận dụng điển phạm, Hoàng Thụy Anh còn đẩy quá trình đó lại gần với độc giả theo cách riêng. Hay nói cách khác, chị đã “phóng sinh” dụng điển, chuyển hóa nó thành những điều giản dị và dễ tiếp cận. Lý luận phê bình thường bị xem là khô khan, nhưng khi đọc tác phẩm của Hoàng Thụy Anh, người đọc bị cuốn hút bởi “điểm nhìn”, cách phân tích, luận giải, khả năng nội soi vấn đề khá mạch lạc của chị.

Hoàng Thụy Anh thành công trong việc kết nối văn chương của đối tượng nghiên cứu với chiều sâu tư tưởng, làm sáng lên những nét riêng khác trong sáng tác của họ. Theo chị, để văn phong trở thành “dấu vân tay” độc nhất của nhà văn, trên từng trang sách, mỗi tác phẩm phải để lại “vân chữ” riêng, dấu ấn không thể trộn lẫn trong lòng người đọc.

Đó là phẩm chất Hoàng Thụy Anh, trên con đường mang tên riêng của chị trong việc dấn thân, “phát quang” những vỉa tầng “ngôn ngoại” ở văn bản của các chủ thể sáng tạo. Hay nói cách khác trong địa hạt “phê bình văn học” chị luôn ý thức “cái Khác”, như tuyên ngôn ở một tiểu luận phê bình (“Phê bình văn học & ý thức cái Khác”, NXB Hội Nhà văn, năm 2018).

Dù là lý luận phê bình (địa hạt chủ yếu) hay thơ, các văn bản của Hoàng Thụy Anh luôn tạo ra những “sinh thể” ngôn ngữ, giàu có về hệ thống ký hiệu, chứng minh lao động sáng tạo, không ngừng nghỉ, hay tự bằng lòng.