Hồi sinh nghề truyền thống trên thế giới
Trong bối cảnh sản xuất hàng loạt và thói quen tiêu dùng nhanh, giá rẻ, nhiều người từng cho rằng nghề thủ công truyền thống sẽ dần biến mất. Thế nhưng vài năm gần đây, một làn sóng hồi sinh đang diễn ra ở nhiều châu lục: các nghề cổ được điều chỉnh để phù hợp với đời sống hiện đại, có đầu ra ổn định, có lớp người trẻ tiếp nối và mang lại giá trị lâu dài cho cộng đồng.
Nghề truyền thống trước nguy cơ mai một
Trên toàn cầu, nhiều nghề thủ công truyền thống đang mai một trước sức ép của kinh tế và lối sống hiện đại. Sản xuất công nghiệp nhanh, giá rẻ khiến sản phẩm thủ công khó cạnh tranh, trong khi đô thị hóa làm ngày càng ít người trẻ theo đuổi những nghề đòi hỏi thời gian dài học hỏi và thu nhập không ổn định.
Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO), trong hơn 1.000 loại hình di sản văn hóa phi vật thể được ghi nhận trên thế giới, nhiều nghề thủ công đang đối mặt nguy cơ suy giảm do thiếu người thực hành và thị trường, khiến không ít kỹ năng có thể biến mất cùng thế hệ nghệ nhân cuối cùng.
Tại Ấn Độ, Kaavi – một hình thức trang trí truyền thống bằng họa tiết khắc trên nền đỏ đặc trưng ở vùng duyên hải bang Karnataka và Goa – hiện được mô tả là đang ở tình trạng “nguy cấp”. Nghề này từng gắn chặt với kiến trúc đền chùa và công trình cổ, nhưng khi phong cách xây dựng thay đổi, Kaavi gần như không còn không gian ứng dụng. Việc thiếu thị trường và sản phẩm phù hợp với đời sống hiện đại khiến nhiều nghệ nhân buộc phải bỏ nghề hoặc chỉ làm cầm chừng.
Ở những khu vực chịu nhiều bất ổn kinh tế – xã hội, nghề truyền thống còn gắn trực tiếp với miếng cơm manh áo của người dân. Ishkar – một không gian trưng bày và bán lẻ tại London – đang đóng vai trò cầu nối đưa sản phẩm thủ công Afghanistan và Pakistan ra thị trường châu Âu. Phía sau những tấm thảm dệt tay, đồ gốm hay trang sức là hơn 300 phụ nữ Afghanistan làm việc tại nhà, coi nghề thủ công như nguồn thu nhập chính trong bối cảnh cơ hội việc làm trong nước ngày càng hạn chế.
Tuy nhiên, sự đứt gãy của nghề truyền thống không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là mất mát tri thức và kỹ năng. Nhận định về nguy cơ này, ông Majed AbdulMohsen Al Hugail - Tổng giám đốc Quỹ Phát triển Văn hóa Saudi Arabia, nhấn mạnh: “Nếu không tạo được thị trường và điều kiện sống cho nghệ nhân, nghề thủ công sẽ chỉ còn là ký ức, thay vì một phần sống động của nền kinh tế và văn hóa đương đại”.
Hướng đi mới cho nghề truyền thống
Dù đối mặt nhiều thách thức, thực tế những năm gần đây cho thấy nghề truyền thống đang được hồi sinh theo nhiều con đường khác nhau, với điểm chung là gắn di sản với thị trường, sinh kế và đời sống đương đại.
Tại tỉnh Golestan (Đông Bắc Iran), một mô hình hồi sinh dựa trên xuất khẩu và phát triển cộng đồng. Golestan hiện có hơn 7.500 nghệ nhân thủ công, trong đó 95% là phụ nữ và khoảng 70% sống ở nông thôn. Trong niên hạn tài chính 2023–2024, địa phương này đạt hơn 3,3 triệu USD xuất khẩu hàng thủ công, với thị trường trải dài từ Trung Á đến châu Âu như Turkmenistan, Armenia, Uzbekistan, Bulgaria, Đức, Anh, Ý và Hy Lạp. Những tấm thảm Turkmen, sản phẩm dệt kilim, khăn lụa, đồ thêu hay trang sức bạc không chỉ được gìn giữ như di sản, mà trở thành nguồn thu nhập ổn định cho hàng nghìn phụ nữ nông thôn.
Ở Trung Quốc, nghề nhuộm buộc vải thủ công tại thành phố Đại Lý (Vân Nam) đang hồi sinh mạnh mẽ nhờ vai trò của thế hệ trẻ và thương mại điện tử. Kỹ thuật nhuộm có lịch sử gần 2.000 năm, từng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, nay được làm mới thông qua thiết kế hiện đại, hoạt động trải nghiệm du lịch và bán hàng trực tuyến. Những con số từ nền tảng số cho thấy sức lan tỏa mạnh mẽ: Douyin (TikTok Trung Quốc) ghi nhận 6,5 tỷ đơn hàng sản phẩm liên quan di sản văn hóa phi vật thể trong một năm, còn Taobao đạt doanh số 9,42 tỷ nhân dân tệ (khoảng 1,33 tỷ USD) cho nhóm sản phẩm này trong dịp mua sắm Double 11 năm 2025.
Một hướng đi khác là gắn nghề thủ công với du lịch trải nghiệm và không gian văn hóa sống. Hàn Quốc đang triển khai chiến lược phát triển du lịch văn hóa đến năm 2028, trong đó đưa các nghề truyền thống như làm giấy hanji, gốm, sơn mài, dệt vải vào tour làng nghề, workshop và bảo tàng sống. Cách tiếp cận này không chỉ nâng cao giá trị sản phẩm, mà còn tạo sinh kế lâu dài cho cộng đồng địa phương và thu hút du khách lưu trú dài ngày hơn.
Nghề truyền thống đang hồi sinh nhờ những cách làm mới gắn di sản với thị trường, sáng tạo và đời sống hiện đại. Khi sinh kế ổn định và giá trị lao động của người thợ được trân trọng, nghề cũ có thể trở thành một lĩnh vực kinh tế sáng tạo bền vững và giàu bản sắc.
