Khi “Nữ hoàng bóng đêm” viết sách về thanh nhạc

Cuốn sách của người “3 trong 1”

Ai từng nghe Nguyễn Bích Thủy hát vai Nữ hoàng bóng đêm trong vở nhạc kịch “Cây sáo thần” của Mozart hay Gilda trong “Rigoletto” của Verdi đều không thể quên giọng soprano đầy ma mị và kỹ thuật điêu luyện của cô. Sinh năm 1978, Bích Thủy là “của hiếm” của thanh nhạc Việt Nam: giải Nhất cuộc thi Opera quốc tế Thái Lan 2002, một trong 10 Gương mặt trẻ Thủ đô tiêu biểu 2003, học trò xuất sắc của cố GS.NSND Trung Kiên; từng giảng dạy tại Khoa Thanh nhạc (Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam); lấy bằng thạc sĩ tại Hàn Quốc, học bổng ASEA-UNINET tại Đại học Âm nhạc Vienna, và từ 2009 đến nay sống, biểu diễn, giảng dạy tự do tại Áo - trung tâm opera của châu Âu.

Nhưng ít ai biết rằng, người nghệ sĩ từng khiến khán giả yêu opera ở Việt Nam nín thở ấy lại dành gần 5 năm trời, nhiều đêm thức tới 3-4 giờ sáng, chỉ để tra cứu, đối chiếu và viết lại những gì mình đã học, đã hát, đã dạy. “Viết sách thanh nhạc không giống viết tiểu thuyết hay thơ, không nghĩ sao viết vậy được” - nghệ sĩ Bích Thủy tâm sự, “mỗi thông tin phải có nguồn kiểm chứng, có khi chỉ một thuật ngữ cũng phải tra cứu 5 - 7 cuốn sách của nước ngoài mới dám đưa vào”.

Chính sự hội tụ “3 trong 1” - nghệ sĩ biểu diễn, nhà sư phạm, và người nghiên cứu - đã làm nên một Nguyễn Bích Thủy hôm nay: chín chắn, giàu trắc ẩn, hiểu nghề từ bên trong lẫn bên ngoài. Điều đó khiến cuốn sách của chị không chỉ là lý thuyết suông, mà là những trang viết sống động, có máu thịt của sân khấu, có hơi thở, trăn trở của đào tạo và có độ sâu của công trình nghiên cứu.

Cuốn sách không chỉ là “giáo trình” mà còn là lời tri ân sâu sắc gửi đến các thầy Trung Kiên, Quang Thọ, Trần Thu Hà, gia đình – đặc biệt là người cha đang chống chọi bệnh hiểm nghèo - và chính mảnh đất đã nuôi dưỡng giọng hát của cô.

Góp phần định hình tư duy mới cho đào tạo thanh nhạc hiện đại

Ở Việt Nam, giáo trình thanh nhạc chuyên sâu bằng tiếng Việt hiện chỉ có thể đếm được vài cái tên: “Phương pháp sư phạm thanh nhạc” của cố GS.NSND Nguyễn Trung Kiên, “Phương pháp giảng dạy thanh nhạc” của nhà giáo Hồ Mộ La, gần đây có thêm công trình của TS Đỗ Quốc Hưng và TS Tân Nhàn. Khoảng trống ấy khiến sinh viên, giảng viên thường phải vật lộn với tài liệu tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Ý - vốn không dễ tiếp cận.

Cuốn sách của Bích Thủy lấp đúng khoảng trống đó, và có dấu ấn rất riêng.

Thứ nhất, đây là cuốn sách duy nhất đến thời điểm này trình bày hệ thống phân loại giọng hát Fach của Đức một cách đầy đủ và khoa học nhất bằng tiếng Việt (25 phân loại chính, chưa kể các nhánh nhỏ). Chương 2 của sách được chính những người trong nghề đánh giá là “một biển thông tin” mà trước nay chỉ có thể tìm thấy trong các tài liệu tiếng Đức gốc.

Thứ hai, sách kết hợp hoàn hảo ba nguồn lực mà hiếm ai cùng sở hữu: trải nghiệm biểu diễn đỉnh cao tại châu Âu, kinh nghiệm giảng dạy thực tế (cô từng là giảng viên Khoa Thanh nhạc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam và giảng dạy tại Áo), và sự tra cứu nghiêm ngặt từ hàng trăm tài liệu gốc của các nhà sư phạm - khoa học giọng hát hàng đầu thế giới. Mỗi kỹ thuật - từ appoggio, chiaroscuro, messa di voce đến cách sử dụng vibrato, hít thở mũi hay miệng - đều được giải thích vừa khoa học, vừa thực tế, vừa có ví dụ sống động từ chính trải nghiệm sân khấu của tác giả.

Thứ ba, cuốn sách không chỉ nói “cái gì” mà còn nói rõ “tại sao” và “từ đâu mà có”. 14 chương được chia làm 3 khối rõ ràng: lịch sử hình thành sư phạm thanh nhạc, các kỹ thuật cốt lõi (dùng được cho mọi phong cách), và các trường phái lớn cùng những nhà sư phạm tiêu biểu. Đặc biệt, 2 chương cuối là lời tri ân trực tiếp đến các thầy cô Việt Nam và các bậc thầy quốc tế đã dẫn dắt cô.

TS.NSND Đỗ Quốc Hưng - Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam - nhận định, cuốn sách “Khoa học và nghệ thuật ca hát” là kết quả của một quá trình tìm tòi, đối chiếu, chiêm nghiệm bền bỉ, nghiêm túc và chân thành. Trong đó, có bổ sung những kỹ thuật chyên sâu rất hữu ích cho công tác đào tạo thanh nhạc nói chung, nghệ thuật opera nói riêng tại Việt Nam hiện nay. “Trong bối cảnh giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam đang từng bước hội nhập sâu rộng với thế giới, việc xuất hiện một cuốn sách như “Khoa học và nghệ thuật ca hát” là điều rất đáng trân trọng. Nó không chỉ phản ánh tâm huyết của một nghệ sĩ từng trải và đầy trách nhiệm với nghề, mà còn góp phần định hình tư duy mới cho đào tạo thanh nhạc hiện đại tại Việt Nam: đó là tư duy học thuật nghiêm cẩn, gắn với thực tiễn nghệ thuật biểu diễn, trong một tầm nhìn hội nhập sâu sắc với thế giới”- TS.NSND Quốc Hưng nhấn mạnh.

Còn PGS.TS.NSƯT Tân Nhàn - người em khóa dưới, Trưởng khoa Thanh nhạc chia sẻ, ngưỡng mộ chị Bích Thủy ngay từ khi bước chân vào Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Cái tên Bích Thuỷ khi đó khiến các sinh viên của Học viện đều biết và yêu mến bởi chị là hiện thân cho sự nỗ lực không ngừng trong học tập. “Chị vô cùng nghiêm túc trong học tập và sự chuẩn mực với các kĩ thuật hát opera. Chị Bích Thủy mãi là “Nữ hoàng bóng đêm” duy nhất trong lòng” - PGS.TS Tân Nhàn bày tỏ.

Từ Áo trở về, Nguyễn Bích Thủy không chỉ mang theo giọng hát, mà còn mang theo cả một kho tàng tri thức được chắt lọc qua gần 30 năm học, hát, dạy và sống cùng opera. Và giờ đây, cô đặt kho tàng ấy vào tay các thế hệ trẻ Việt Nam - bằng chính ngôn ngữ mẹ đẻ, bằng tất cả sự cẩn trọng và tình yêu nghề cháy bỏng.

Cuốn sách không chỉ là một công trình khoa học. Đó là lời thì thầm của “Nữ hoàng bóng đêm” dành cho những người trẻ đang tìm đường đến với ánh sáng của nghệ thuật thanh nhạc cổ điển Việt Nam.