Khi trường được trao quyền

Khẳng định Đại học Quốc gia Hà Nội cùng Đại học Quốc gia TP HCM đang ở vị thế là hai “cánh chim đầu đàn” trong hệ thống giáo dục đại học của Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh đến lợi thế có cơ chế tự chủ của 2 Đại học Quốc gia. “Tự chủ đại học là thuộc tính của đại học, nguồn gốc động lực phát triển. Cần trao quyền cho các trường” - Thủ tướng đặc biệt nhấn mạnh. Đồng thời cho rằng tự chủ là trách nhiệm giải trình, trách nhiệm xã hội, không thể chỉ đòi hỏi tự chủ mà chưa chuẩn bị năng lực, nhận thức và trách nhiệm xã hội.

Cần nhận thức và xây dựng đại học tự chủ toàn diện trên các lĩnh vực đào tạo, nhân sự, tài chính, cơ sở vật chất, nghiên cứu khoa học, quan hệ quốc tế để làm tốt nhất nhiệm vụ giáo dục đại học. Trong đó tăng cường hợp tác với các trường đại học, các tổ chức giáo dục uy tín trên thế giới, tiếp tục đẩy mạnh thu hút giảng viên, nhà khoa học ở nước ngoài có uy tín về làm việc. Xây dựng mô hình quản lý trường đại học hiện đại với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

Tính đến thời điểm hiện nay, sau hơn 20 năm ra đời mô hình 2 Đại học Quốc gia không trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, có thể khẳng định tính đúng đắn của việc giao quyền tự chủ cho các trường đại học. Tất nhiên, cũng không khỏi mất những năm đầu bỡ ngỡ, cả 2 Đại học Quốc gia hiện nay đều đã phát huy được lợi thế, là nơi tập trung sinh viên, giảng viên tài năng, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo ra những công trình nghiên cứu khoa học, đi đầu trong đổi mới giáo dục. Mấu chốt của vấn đề là được quản trị, điều hành, quản lý theo mô hình hệ thống đại học mẫu mực với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm cao trước xã hội.

Đây là một xu hướng tất yếu mà nhiều trường đại học trên thế giới đã và đang thực hiện. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ, trong cam kết đầu nhiệm kỳ cũng đã phát biểu: “Việc tự chủ là khó khăn nhưng không phải vì khó mà không làm. Định hướng tới đây là trường đại học không trực thuộc bộ nào cả. Sẽ rất sớm trong nhiệm kỳ của tôi sẽ có các trường không trực thuộc bộ nào như hai ĐHQG hiện nay. Những trường nào có năng lực cao, giải trình tốt sẽ sớm được tự chủ”.

Tự chủ không còn là vấn đề cần tranh cãi, mà chỉ còn là vấn đề thời gian. Được biết hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang chuẩn bị trình Chính phủ phê duyệt Nghị định về tự chủ đại học. Mặt khác, tự chủ đại học cũng nằm trong 8 vấn đề trọng tâm, thực hiện theo hướng giải quyết dứt điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục - đào tạo, trong đó có mạng lưới các trường sư phạm; Tăng cường năng lực đội ngũ giáo viên, giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục; Tiếng Anh; Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học; Phân luồng sau trung học cơ sở; Tự chủ đại học; Quốc tế hóa giáo dục; Đào tạo nhân lực chất lượng cao).

Tự chủ là xu hướng, nhưng là một bước đi cần được tính toán kỹ, chuẩn bị đủ khả năng, nguồn lực. Không vội vàng giao quyền tự chủ khi các trường đại học chưa đủ lực nhưng cũng không nên duy trì mãi cơ chế “lo hộ”, “làm hộ” như hiện nay. Giáo dục cần những bước đi bền vững, có căn cứ khoa học để quyết định.

Trong một cuộc làm việc giữa Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo với 61 giám đốc, hiệu trưởng các học viện, trường đại học, cao đẳng thuộc Bộ, khi vấn đề chính là tự chủ được đưa ra bàn, nhiều đại diện các trường đã nêu ra hàng loạt khó khăn như hệ thống pháp luật còn nhiều nội dung chưa thống nhất, cơ chế chính sách, đặc biệt là tài chính chưa đủ mạnh, nhận thức cũng như điều kiện nguồn lực thực hiện chưa đồng bộ khiến nhiều trường gặp khó khăn và lúng túng trong việc triển khai tự chủ.

Như vậy, có thể thấy tâm lý để tiến tới tự chủ không phải lúc nào cũng sẵn sàng để tiếp nhận. Mặc dù biết rất rõ tự chủ chính là mô hình tiên tiến nhất của các nền giáo dục phát triển hiện nay.

Cho đến thời điểm này, mô hình tự chủ của Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh những năm qua cần được đúc rút thành kinh nghiệm cho việc giao quyền tự chủ đại học trong thời gian tới. Trong đó, tự chủ phải được hiểu bao gồm tự chủ nguồn nhân lực; tự chủ trong các vấn đề liên quan đến tuyển sinh và quản lý sinh viên; tự chủ trong các hoạt động học thuật và chương trình giáo dục; tự chủ trong các vấn đề liên quan đến quản lý hành chính và tài chính, quản lý và sử dụng ngân sách, các nguồn tài chính của trường…

Có thể thấy rất rõ bản thân các trường phải chủ động vươn lên, chuẩn bị đủ nguồn lực để sẵn sàng “tự chủ”.

Câu chuyện về tự chủ của các trường đại học, trong đó có mô hình mẫu từ Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, có thể nói rộng ra ở nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác. Tính tự chủ tự chịu trách nhiệm phải ngày càng được áp dụng rộng rãi và phổ biến. Điều này cũng phù hợp với chương trình hành động của nhiệm kỳ Chính phủ hiện nay, Chính phủ kiến tạo là chính phủ tạo ra cơ chế hoạt động chứ không làm việc thay người khác.

Tính phụ thuộc thiếu tự chịu trách nhiệm hiện vẫn phổ biến ở nhiều nơi. Một mặt do nhiều cơ quan, đơn vị không muốn thoát ra khỏi sự lệ thuộc để không phải chịu trách nhiệm, kiểu như một số trường đại học vẫn đưa ra hàng loạt khó khăn. Mặt khác, bản thân các cơ quan quản lý vẫn còn tình trạng làm hộ, làm thay hoặc chưa mạnh dạn giao quyền tự chủ với những biện pháp tự chủ “nửa vời”. Trong khi đó, xu thế phát triển hiện nay biện pháp quản lý là giao quyền tự chủ về tài chính thì đồng thời cũng tự chủ, tự chịu trách nhiệm về mọi mặt. Đã tự chủ không có nghĩa là còn can thiệp, cầm tay chỉ việc vào những hoạt động cụ thể hoặc can thiệp quá sâu vào những vấn đề nội bộ của các đơn vị đã được giao quyền tự chủ.

Tự chủ đại học hay nhiều lĩnh vực khác cũng vậy, là một xu thế của phát triển. Đối với đại học đây là điều kiện cần thiết để thực hiện các phương thức quản trị đại học tiên tiến nhằm cải tiến và nâng cao chất lượng đào tạo. Chỉ có bằng cách ấy mới hướng đến xây dựng một hệ thống đại học trong tốp đầu châu Á, nơi hội tụ của khoa học, công nghệ, văn hóa và tri thức Việt Nam.